सिर्जना बुढाथोकी/सुर्खेत । वीरेन्द्रनगर २ दौलतपुरका गोपालराज सुनारले २ बिगाहा जग्गामा अन्नबाली तथा तरकारी खेती गर्दै आइरहेका छन् । उनले आफ्नो मुख्य आय–आर्जनको स्रोतका रूपमा कृषि पेसा बनाएका छन् । कुनैबेला विदेशिएका साथीभाइको प्रगति देखेर मन बदल्न खोजेका गोपालले अहिले घरमै बसेर राम्रो आम्दानी गरेका छन् ।
‘मलाई जलवायुमैत्री कृषि गर्न अमेरिकी सहयोग नियोग युएसएआइडीले सिकाएको हो, सिकाइसँगै स्रोत साधन उपलब्ध गराएर कृषिमै भविष्य देख्ने पनि बनायो,’ गोपाल भन्छन्, ‘अहिले सिजनमा ५०/६० हजार आम्दानी हुन्छ । दिनप्रतिदिन सिकाइ पनि भैरहेको छ ।’
उनीसँग अहिले पाँच वटा पक्की टनेल र दुइटा कच्ची टनेल छन् । जसमा खुर्सानी, साग, काउली, भ्यान्टा, सिमी, बोडी, टमाटर र च्याउ उत्पादन गर्छन् । बजार लगेर बेच्दै मनग्ये आम्दानी गरिरहेका छन् ।
हातेमालो कृषि समूहका २५ सदस्यलाई युएसएआइडीले एक व्यक्तिलाई एक टनेल र एक नमुना गरी २६ वटा टनेल उपलब्ध गराएको थियो । समूहका सदस्यसमेत रहेका गोपालले पनि एउटा टनेल पाएर सुरू गरेका व्यवसायमा आफ्नो पनि लगानी गर्दै अहिले सात वटा टनेल पु¥याएका हुन् । जसमा उनले मौसमी तथा बेमौसमी तरकारी उत्पादन गरिरहेका छन् ।
‘प्लाष्टिक घर, थोपा सिँचाइ, गड्यौला मल, झोल मल, कीरा नियन्त्रणका लागि आवश्यक जानकारी लिई तरकारी फलाइरहेका छौं,’ गोपालले भने, ‘विषादी प्रयोग नगरेर तरकारी फलाउँदा बजार खोज्न पनि जानुनपर्दो रहेछ । घरबाटै बिक्री हुन्छ । कहिले कसो रोग–कीराले समस्या पार्छ । तर सधँै त्यस्तो हुदैन ।’
२०७४ सालदेखि तरकारी व्यवसायमा लागिपरेका गोपालले थोरै लगानीमा पनि राम्रो आम्दानी गर्न सकिने बताउँछन् ।
उनले फलाएका तरकारीमा विषादीको प्रयोग नभएको उनी बताउँछन् । स्वस्थकर तरकारी उत्पादनले झन् बढी आम्दानी दिने र माटाको उर्वराशक्ति कमजोर पनि नहुने उनी बताउँछन् ।
परियोजनाले जलवायुमैत्री कृषि प्रविधिको प्रवद्र्धन र प्रसार गर्दै किसानको क्षमता अभिवृद्धिमा सहयोग गरेको उनले बताए । त्यस्तै जलवायु परिवर्तनबाट साना किसानहरूको उत्थानशीलता पनि बढाएको गोपालको भनाइ छ ।
‘केही कुराको जानकारी नभएको किसानलाई यति कुरा बुझ्न सक्ने बनाएको छ । माटो बचाउँदै खेती गर्ने प्रणालीबारे मलाई परियोजनाले नै सिकाएको हो,’ उनले भने ।
वीरेन्द्रनगर १० नयाँगाउकी गंगा चौधरी पनि परियोजनासँग जोडिनु पहिले मासिक एक हजारसम्म पनि आम्दानी गर्न नसक्ने अवस्थामा थिइन् । न्यून आय हुँदा घरको चुह्लो बाल्नै समस्या थियो ।
अब भने उनलाई घरधन्दासँगै तरकारी खेतीबाटै मनग्य आम्दानी गर्न सक्छु भन्ने आँट पलाएको छ ।
‘पहिले यत्तिकै घरमा खानका लागिमात्रै सामान्य तरकारी लगाउँथे । अहिले यहीँबाट मनग्ये आम्दानी हुँदा अझै धेरै गर्न सक्छु भन्ने आँट आएको छ,’ गंगाले भनिन्, ‘समूहमा भएकाले सबैले समय दिन सक्दैनन् । एक्लै काम गर्नुपर्छ । त्यसैले अलि समस्या छ । नत्र एक्लै पनि गर्न सक्छु ।’
नयाँगाँउ बेमौसमी तरकारी खेती समूहकी सदस्य गंगाले मौसममा मात्रै होइन बेमौसममा पनि लौका, फर्सी, भिन्डी, मकै, बोडी जस्ता तरकारी लटरम्मै फलाउँछिन् ।
वीरेन्द्रनगर नगरपालिकासँगको सहकार्य गरिरहेको तयार नेपाल परियोजनाले समूहगत रूपमा पक्की टनेल, बीउ–विजनसँगै जलवायुमैत्री उत्पादनका लागि आवश्यक तालिम पनि उपलब्ध गराएर आत्मनिर्भर बनाएको उनले बताइन् ।
अहिले गृहिणीहरू तरकारी खेतीमा व्यवस्त हुन थालेका छन् ।
‘परियोजनाले हामीजस्ता कृषकलाई निकै सहुलियत दिएको छ । मैले तरकारी बेचेरै मासिक १० हजार रूपैयाँभन्दा बढी आम्दानी गरिरहेको छु । घरखर्च यसैले चलाउने गरेको छु,’ उनले भनिन् ।
११ वर्षको उमेरबाटै खेतीपातीमा आमाबुवालाई सघाउँदै आएका वीरेन्द्रनगर–१० नयाँगाउका ज्ञानबहादुर चौधरी पनि अहिले व्यावसायिक च्याउ खेतीमा रमाइरहेका छन् ।
धानखेती धेरै मात्रामा गरे पनि तरकारी तथा च्याउ भने युएसएआइडीको तयार नेपालले दिएको तालिममा सहभागी भएपछिमात्रै सुरू गरेको उनले बताए ।
‘तालिम लियांै, बीउविजन पनि संस्थाले उपलब्ध गरायो । अनि टनेल पनि दियो,’ चौधरी भन्छन्, ‘दैनिक ७ किलोसम्म च्याउ बेच्छु । सिजनमा क्विन्टल आलु, प्याज, धनिया, लसुन र खुर्सानी बेचिरहेको छु । घरखर्च यहीँबाट पुग्छ ।’
धेरै मात्रामा धान तथा तरकारी खेती नगर्ने हुँदा आफ्नै गोठेमलले पुग्ने गरेको उनले बताए । उनले पनि तरकारीमा विषादीको प्रयोग गर्दैनन् ।
‘पछिल्लो समय युरिया जस्ता विषादीले उत्पादन बढाउँदा मानव स्वास्थ्यमा नराम्रो असर परिरहेको छ,’ उनले भने, ‘माटो नै भुत्ते भइसकेको छ । रासायनिक मल नहाली फल्दैन । मैले भने नहाली फलाउने निधो गरेको छु ।’
जलवायु परिवर्तनले नेपालको कृषि प्रणालीमा असर पारिरहेका बेला जलवायुमैत्री कृषि प्रविधि प्रवद्र्धनमार्फत् साना किसानहरूको जीविकोपार्जनमा सुधार ल्याउने लक्ष्यका साथ यो कार्यक्रम वीरेन्द्रनगर नगरपालिकासँगको सहकार्यमा तयार नेपालले सञ्चालनमा ल्याएको हो ।
परियोजनाबाट वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाका ५० जना निम्न आय भएका साना किसान लाभान्वित भएका छन् ।
परियोजनाबाट परीक्षण भएर प्रमाणित भएका जलवायुमैत्री कृषि प्रविधिहरू जस्तै प्लाष्टिक टनेल, थोपा सिँचाइ, झोल मल, मल्चिङ, गड्यौले मल, रोग तथा कीरा प्रतिरोधी तरकारीका जात र खेती प्रविधिहरूको प्रवद्र्धन तथा विस्तार पनि परियोजनाले गरेको छ ।
किसानलाई बेमौसमी तरकारी खेतीसम्बन्धी तालिम, जलवायुमैत्री कृषि प्रविधिसम्बन्धी सामुदायिक सिकाइ केन्द्र र प्रदर्शनी स्थल स्थापना, उच्च मूल्यका तरकारी बाली उत्पादन प्रविधि तालिम र किवी खेती गरिरहेका कृषकहरूलाई फलामको थाङ्ग्रासमेत परियोजनाले उपलब्ध गराएको छ ।
युएसएआइडीको तयार नेपाल परियोजना र सुन्दर नेपाल संस्थाको साझेदारीमा सन् २०२४ मार्चदेखि अगष्ट महिनासम्मका लागि वीरेन्द्रनगर नगरपालिकामा ६ महिनाका लागि जलवायुमैत्री कृषि कार्यक्रम सञ्चालन गरेको वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाका वातावरण तथा विपद् व्यवस्थापन उपशाखा प्रमुख यामलाल गिरीले जानकारी दिए ।
तयार नेपालले वीरेन्द्रनगर नगरपालिकासँग समन्वय गरेर अल्पकालीन कार्य सञ्चालन केन्द्र र कक्ष स्थापना, हरियाली प्रवद्र्धनमा सघाउ पु¥याएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । त्यस्तै नगरपालिकाबाट समन्वय तथा नीजि क्षेत्रबाट संरक्षण एवम् सम्बद्र्धन, विपद् जोखिम व्यवस्थापनसम्बन्धी नियमित बैठक, बायोइञ्जिनीयरिङ पद्धति अपनाउन वडाहरूबाट समन्वय, आगलागी व्यवस्थापनमा समुदाय स्तरमा सहजीकरण र तटबन्धन निर्माण, सिमुलेसन लगायतका क्रियाकलापहरू गरेको नगरपालिका र युएसएआईडीले तयार पारेको उक्त अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ ।
यस परियोजनाले वीरेन्द्रनगर नगरपालिकालाई विभिन्न क्षेत्रमा सूचना प्रविधि, खोज तथा उद्धार, आपत्कालीन कार्यसञ्चालन केन्द्रको स्थापनामा सहयोग गरेको छ । त्यस्तै विपद् पूर्वतयारी तथा प्रतिकार्य योजना बनाउनको लागि प्राविधिक सहयोग पनि उपलब्ध गराएको छ ।
जग्गा एकीकरणको अध्ययन, सतहको पानी व्यवस्थापनसम्बन्धी अध्ययन र क्षमता विकासमा परियोजनाले अतुलनीय योगदान पु¥याएको नगरप्रमुख मोहनमाया ढकालले जानकारी दिइन् ।
नगरबासीको उत्थानशीलता वृद्धिमा तयार नेपाल परियोजनाले ठूलो योगदान पु¥याएको पनि उनले बताइन् ।
‘युएसएआइडीको तयार नेपाल परियोजनाको सहयोगमा तयार भएका नीतिगत दस्तावेज कार्यान्वयन, नियमित अद्यावधीकरण, उपलब्ध गराइएका सामान तथा उपकरणको नियमित रेखदेख तथा मर्मतसम्भार हुनेछ,’ ढकालले भनिन्, ‘सम्बन्धित निकायहरूसँगको सहकार्य र समन्वयको जिम्मेवारी लिने कुरामा नगरपालिका अग्रसर हुन्छ ।’
जलवायुमा आएको परिवर्तनले खडेरी लम्बिँदै गएको भन्दै तयार नेपाल र वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाले समन्वय गरेर तरकारीमा रोग तथा कीरा सहनसक्ने जातहरूको प्रवद्र्धन गरिएको वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाका वातावरण तथा विपद् व्यवस्थापन उपशाखा प्रमुख यामलाल गिरीले बताए ।
‘उदाहरणका लागि टमाटरको सिर्जना जात प्रबद्र्धन गरेका छौं । जसमा ब्याक्टेरियाबाट ओइलाउने रोग कम लाग्ने, डढुवा खप्न सक्ने क्षमता’, उनी भन्छन्, ‘विपद् जोखिम न्यूनीकरणमा सबै जुटौं कोही नछुटौं भन्ने अवधारणाको प्रवद्र्धन गरिएको छ ।’
परियोजनाले व्यवसाय निरन्तरतासम्बन्धी साना तथा मझौला उद्यमीका २३ जना प्रतिनिधिलाई तालिम, खडेरी मौसमसँग जुझ्न र सीमित पानीको उचित रूपमा प्रयोग गर्न थोपा सिँचाई परियोजना मार्फत् कृषकहरुलाई ५२ वटा सहयोग गरिएको उनले जानकारी दिए ।
प्रकाशित मिति: १४ आश्विन २०८१, सोमबार १५:२२
