आफ्ना उम्मेदवारलाई राष्ट्रपति जिताउन सकिने–नसकिने अनिश्चयले कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली तनावमा छँदैछन्। राष्ट्रपति निर्वाचनमा माओवादी केन्द्रको मतभार निर्णायक हुने भएपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले समेत विभिन्न खालको दबाब सामना गर्नु परिरहेछ।
प्रचण्डले बेहोर्नुपरेको दबाबको कारण हो, ‘राष्ट्रपतिका लागि साझा उम्मेदवार आफू हुन सक्छु’ भन्दै उनीकहाँ पुग्नेहरुको भीड। हुँदाहुँदा एक जना प्रदेश प्रमुख पनि राष्ट्रपति दाबी गर्दै बालुवाटार पुगेछन्। यसको खुलासा गर्दै प्रधानमन्त्री प्रचण्डले आफ्ना केही निकटस्थहरुसँग भन्ने गरेका छन्, ‘यो राष्ट्रपति भन्ने पद पनि क्या सस्तो भयो है१ फलाना समेत राष्ट्रपतिमा म उपयुक्त छु है भन्दै मकहाँ आइपुगे, हैट्१’
यो चाहिँ अलिक अघिको कुरा हो। राष्ट्रपतिमा उम्मेदवारी दर्ताको मिति नजिकिँदै गर्दा प्रधानमन्त्री भइसकेका ‘हाइप्रोफाइल’ नेताहरुको नाम एकपछि अर्को गर्दै चर्चामा आउन थालेको छ। एक पक्षले प्रस्ताव गरेका नेताहरुलाई अर्को पक्षले अस्वीकार गर्ने क्रम बढ्दै गएपछि भावी राष्ट्रपतिमा भूतपूर्व प्रधानमन्त्रीहरुको नाम चर्चामा आउन थालेको हो।
राष्ट्रपतिको प्रमुख दाबेदारमा प्रमुख प्रतिपक्षी एवं प्रतिनिधि सभाको सबैभन्दा ठूलो दल नेपाली कांग्रेस र वर्तमान सत्तारुढ गठबन्धनको प्रमुख दल एमाले छन्। कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाले १० माघको पदाधिकारी बैठकमा पार्टीले रामचन्द्र पौडेल वा कृष्णप्रसाद सिटौलालाई राष्ट्रपतिमा अघि सार्ने बताएका थिए।
त्यसबाहेक कांग्रेसमा पूर्वउपसभापति गोपालमान श्रेष्ठ, सहमहामन्त्रीमा पराजित पार्टी नेता मानबहादुर विश्वकर्मा, पूर्व प्रदेश प्रमुख अनुराधा कोइरालाको नाम पनि राष्ट्रपतिका रुपमा चर्चा हुने गरेको थियो। तर, १० माघको बैठकमा सभापति देउवाले पौडेल र सिटौलामध्ये एक जनालाई राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बनाइने बताएपछि अन्य नेताहरु त्यसयता चर्चामा छैनन्।
प्रचण्ड प्रधानमन्त्री बनेपछि केही समय एमाले उपाध्यक्ष सुवास नेम्वाङ भावी राष्ट्रपतिका रुपमा निरन्तर चर्चामा रहे। तर, प्रचण्डसँगको कुराकानीमा भने ओलीले नेम्वाङको साटो वरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेलको नाम प्रस्ताव गर्न थाले।
ओलीले प्रचण्डसँगको छलफलमा प्रस्ताव गरेका अन्य नामहरुमा पूर्व प्रदेश प्रमुख सीता गिरी, राष्ट्रिय सभाको गत वर्ष भएको निर्वाचनमा प्रदेश–१ मा गोलाप्रथाबाट पराजित एमाले नेता गुरु बराल थिए। यसबाहेक बागमती प्रदेशका पूर्वमुख्यमन्त्री डोरमणि पौडेलको नाम पनि एमाले उम्मेदवारका रुपमा चर्चामा आउने गरेको थियो।
सभामुख र राष्ट्रपति एमालेले लिने गरी १० पुसमा ओलीले प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री बनाउनुअघि माओवादीबाट पनि केही नामहरु राष्ट्रपतिका रुपमा चर्चामा थिए। तिनमा निवर्तमान सभामुख अग्निप्रसाद सापकोटा, लुम्बिनी प्रदेशका प्रमुख अमिक शेरचन, अहिलेका उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुन लगायत थिए।
तर, प्रचण्ड आफैँ प्रधानमन्त्री बनेपछि नयाँ राष्ट्रपतिका रुपमा कुनै माओवादी नेताको नाम चर्चा हुन छाड्यो। त्यसपछि एमालेका विभिन्न नेताहरुको नाम चर्चामा आउन थाल्यो।
ओलीले प्रस्ताव गरेका कुनै नामहरुलाई पनि प्रचण्डले स्वीकार गरेका छैनन्। एमालेको भागमा परेको राष्ट्रपतिका लागि प्रचण्डले पनि केही एमाले नेताहरुको नाम प्रस्ताव गरे। तिनमा अमृत बोहोरा, अष्टलक्ष्मी शाक्य र युवराज ज्ञवाली थिए। तर, यी तीनै नेतालाई राष्ट्रपति बनाउन ओली सकारात्मक छैनन्।
यही पृष्ठभूमिमा भावी राष्ट्रपतिको रुपमा प्रधानमन्त्री भइसकेका शीर्ष नेताहरु प्रस्तावित हुन थालेका हुन्।
ओली अनुकूलका व्यक्ति राष्ट्रपति हुनासाथ आफैँ प्रधानमन्त्री बन्नेगरी ओलीले ‘गोटीचाल’ सुरु गर्न सक्ने भएकाले प्रधानमन्त्री प्रचण्डले ओलीलाई आफैँ राष्ट्रपति बन्न प्रस्ताव गरिसकेका छन्। प्रचण्डको प्रस्ताव ओलीले अस्वीकार गरिसकेका छन्।
नेपाली कांग्रेसबाट पनि सभापति देउवा नै राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बन्ने हुन् कि भन्ने चर्चा चल्न थालिसकेको छ। देउवा राष्ट्रपति बने पार्टी राजनीतिबाट अलग हुने भएकाले यस्तो चाहना संस्थापन इतर समूहले राखेको छ।
तर, प्रचण्डपछिका प्रधानमन्त्रीको आकांक्षी भएकाले देउवा पनि राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बन्ने सम्भावना क्षीण छ। राष्ट्रपतिमा एमालेलाई रोक्न पाँचै वर्ष प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री छाड्नुपर्ने भएमा भने देउवा राष्ट्रपति बन्ने सम्भावना नकार्न सकिन्न।
नयाँ राष्ट्रपतिका रुपमा पूर्व प्रधानमन्त्री देउवाभन्दा बढी पूर्वप्रधानमन्त्रीत्रय डा। बाबुराम भट्टराई, माधव नेपाल र झलनाथ खनाल चर्चामा छन्। साँच्चिकै राष्ट्रपति बन्ने अवसर आए तीनै नेताहरु यो अवसर गुमाउने पक्षमा छैनन्।
जानकारी अनुसार, राष्ट्रपतिका लागि भएका सुरुवाती वार्ताहरुमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले नै एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष नेपालको नाम प्रस्ताव गरेका थिए। तर, ओलीले सहमति जनाएनन्।
स्रोतका भनाइमा प्रचण्डको प्रस्तावपछि ओलीले विकल्पका रुपमा झलनाथ खनालको नाम प्रस्ताव गरेका थिए।
तर, उम्मेदवारी दर्ताको मिति नजिकिँदै जाँदा ओली आफैँले एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष नेपाललाई राष्ट्रपतिको रुपमा प्रस्ताव गरेका छन्। नेपाल नेतृत्वको एकीकृत समाजवादीलाई एमालेमा समाहित गर्ने सर्तका साथ ओलीले नेपाललाई राष्ट्रपतिको प्रस्ताव गरेका हुन्।
एकीकृत समाजवादी एमालेमा समाहित हुने गरी नेपाल राष्ट्रपति बनेमा प्रचण्डपछि ओली प्रधानमन्त्री बन्ने सम्भावना बढ्नेछ। किनकि, रौतहट–२ बाट निर्वाचित स्वतन्त्र सांसद किरणकुमार साह एमालेमा प्रवेश गरेकाले प्रतिनिधि सभामा एमालेको सिटसंख्या ७९ पुगिसकेको छ।
प्रतिनिधि सभामा १० सिट रहेको एकीकृत समाजवादी पनि एमालेमा समाहित भयो भने एमालेको सिटसंख्या ८९ हुनेछ, जुन नेपाली कांग्रेसको बराबरी हो।
खासमा नेपालले माओवादीको पनि मत प्राप्त गर्नसक्ने सम्भावनाका बीच ओलीले नेपाललाई राष्ट्रपतिमा प्रस्ताव गरेका हुन्। त्यसबाहेक कांग्रेस–एकीकृत समाजवादीबीचको गठबन्धन टुट्ने त छँदैछ।
तर, नेपाल पार्टी अध्यक्ष र सक्रिय राजनीतिमा छन्। प्रधानमन्त्री बन्ने आकांक्षा उनले अझै त्यागिसकेका छैनन्।
त्यसैले, एमाले–एकीकृत समाजवादीबीचको सम्बन्ध सुधार हुन सकेको खण्डमा ओलीले पुनः एकीकृत समाजवादीका ‘सम्मानित नेता’ समेत रहेका पूर्वप्रधानमन्त्री खनाललाई राष्ट्रपति प्रस्ताव गर्ने सम्भावना छँदैछ। नेपालभन्दा खनाल एमालेप्रति अपेक्षाकृत नरम नेता मानिन्छन्।
भावी राष्ट्रपतिका लागि चर्चामा रहेका अर्का पूर्वप्रधानमन्त्री हुन्– डा। बाबुराम भट्टराई। एमाले–माओवादीबीचको गठबन्धन जोगाउन उनको भूमिका महत्वपूर्ण हुन सक्ने ठानेर नयाँ राष्ट्रपतिमा डा। भट्टराईको सम्भावना देखिएको हो।
स्रोतका भनाइमा एमाले महासचिव शंकर पोखरेल र सचिव टोपबहादुर रायमाझीले यसबीचमा डा। भट्टराईसँग भेटघाट गरिसकेका छन्। प्रतिनिधि सभाका लागि गोरखा–२ छाडिदिएकाले प्रचण्ड त डा। भट्टराईप्रति सकारात्मक छँदैछन्।
ओलीको यतिबेलाको मुख्य चुनौती एमालेलाई सत्ताविमुख हुनबाट जोगाउनु र कांग्रेस–माओवादी गठबन्धन निर्माण हुन नदिनु हो। यसका लागि गैर–माओवादी तर प्रचण्डले पनि स्वीकार गर्नसक्ने व्यक्तिलाई राष्ट्रपति स्वीकार गर्नुपर्ने बाध्यता ओलीलाई छ। डा। भट्टराईले पनि नयाँ गठबन्धन निर्माण भएयता गठबन्धन नतोड्न दुवै नेताहरुलाई सुझाव दिइरहेका छन्।
त्यसबाहेक नेपाली कांग्रेससँग पनि डा। भट्टराईको सम्बन्ध सुमधुर छ। अर्थात् एमाले र कांग्रेस दुवैसँग समदुरीमा रहेका नेताका रुपमा चिनिन्छन् उनी। यहीकारण पूर्वप्रधानमन्त्री भट्टराईको नाम पनि पछिल्लो समय नयाँ राष्ट्रपतिका रुपमा चर्चामा आएको हो। नयाँ राष्ट्रपतिका लागि पछिल्लो समय पूर्वप्रधानमन्त्रीहरुको नाम चर्चामा आए पनि यिनै नाममध्येबाट राष्ट्रपति बन्छन्, बन्दैनन्– यकिन छैन। पछिल्लो समय चर्चामा रहेका चार पूर्वप्रधानमन्त्रीमध्येबाट नयाँ राष्ट्रपति बने भने त्यो नयाँ प्रयोग हुनेछ। किनकि उनीहरु कार्यकारी अधिकारसहितको प्रधानमन्त्री बनिसकेका शीर्ष नेताहरु हुन्। जबकि उनीहरुद्वारा नै निर्मित नेपालको संविधान–२०७२ ले राष्ट्रपतिलाई ‘सेरमोनियल’ राष्ट्राध्यक्षको हैसियत प्रदान गरेको छ।
प्रधानमन्त्रीले नेतृत्व गर्ने मन्त्रिपरिषदलाई संविधानको धारा ७५ ले नेपालको कार्यकारिणी अधिकार ९उपधारा १०, नेपालको शासन व्यवस्थाको सामान्य निर्देशन नियन्त्रण र सञ्चालन गर्ने अभिभारा ९उपधारा २० दिएको छ भने नेपालको संघीय कार्यकारिणी अधिकार नेपाल सरकारको नाममा हुने ९उपधारा ३० पनि उल्लेख छ। प्रधानमन्त्रीको नेतृत्वमा रहने मन्त्रिपरिषदलाई यति धेरै अधिकार दिएको संविधानमा संविधानले तोकेका सीमित जिम्मेवारीबाहेक महत्वपूर्ण जिम्मेवारीहरु मन्त्रिपरिषदको सिफारिस र सम्मतिबाट हुने ९धारा ६६, उपधारा २० उल्लेख छ। कार्यकारी अधिकारसहितको प्रधानमन्त्री बनिसकेका नेताहरु सीमित अधिकारसहितको राष्ट्रपति बन्नु एउटा कुरा भयो। तर, यी चारमध्ये कुनै एक पूर्वप्रधानमन्त्री राष्ट्रपति बनेमा यो पदको गरिमा भने अवश्य बढ्नेछ। राष्ट्रपति प्रधानमन्त्रीको ‘रबर स्ट्याम्प’ बन्ने सम्भावना कम हुनेछ।
प्रकाशित मिति: १० फाल्गुन २०७९, बुधबार ०८:५७