भनिन्छ, व्यक्तिको क्रियाकलापको प्रभाव समाजमाथि पर्दछ र समाजको गतिविधिको प्रभाव समग्र्र राष्ट्रको विविधपक्षमाथि पर्दछ । राजनीति पनि यस प्रभावबाट मुक्त रहिरहन सक्दैन । पछिल्लो अवस्थामा नेपाली समाज विस्तारै असहिष्णु बन्दै गएको देखिन्छ । वास्तवमा यो प्रवृत्ति, नेपाली समाजको मूलचरित्रभन्दा पृथक छ । नेपाली व्यक्ति र समाजको चरित्र त सहिष्णु र सहयोगीको हो । तर पछिल्लो दिनमा यस्तो अवस्था विद्यमान रहेको पाइँदैन । किन ? यसका लागि निश्चय पनि समाजशास्त्रीहरुको ध्यानाकर्षण हुनु आवश्यक छ र यस दिशामा एक सार्थक अनुसन्धान अपेक्षित छ । यसका बारेमा पछि पनि चर्चा गर्न सकिएला, यो अलग कुरा हो तर यस विषयलाई ओझेलमा पार्न सकिँदैन र हुँदैन यो मूल कुरा हो । समाजको यस प्रवृत्तिको सोझो प्रभाव राजनीतिमा पनि पर्दछ र नेपालका सन्दर्भमा पनि यो कुरा अनुभूत गरिएको छ । नेपालको राजनीति पनि समाज जस्तै असहिक्ष्णु बन्दै गएको छ भनियो भने त्यो अस्वभाविक हुने छैन । पछिल्लो समयमा समाज र राजनीति असहिष्णु बन्दै गएका सन्दर्भमा केही उदाहरण प्रस्तुत् गर्न सकिन्छ । सप्तरीमा भोखका कारण मृत्युवरण गरेका मलर सदा, धनुषामा पखाला लागेर देह त्याग गर्न बाध्य भएका राजु सदा, सिरहामा आत्महत्या गरेर संसार त्यागेका श्यामलाल र हेटौंडामा परिवारकै सदस्यबाट हत्या गरेएकी सुस्मिता क्षेत्री थापा, यस्तै केही उदाहरण हुन् जहाँ व्यक्ति, समाज र राजनीति प्रति प्रश्न चिन्ह उठान गर्न सकिन्छ ।
माथि उल्लेख गरिएका चारै जनाको मृत्यु अस्वभाविक हो । उनीहरुको मृत्यु स्वाभाविक कालगतिले भएको होइन । वास्तवमा मिहिन ढंगले विश्लेषण गर्ने हो भने यी सबै मृत्युमा कुनै न कुनै प्रकारले राज्य दोषी रहेको मान्न सकिन्छ । निश्चय पनि राज्यको कमजोर र अनुपयुक्त नीतिका कारण यी सबैले मृत्युवरण गर्न बाध्य हुनुपर्यो । लकडाउनमा घरमा खाने कुरा नभएपछि त्यसको जोहोमा हिँडेका मलर फेरि घर फर्केनन्, बाटैमा भोखले रन्थनिएर लडेर मरे । राजु सदा अस्पतालमै झाडा पखाला लाग्दा उपचार नपाएर मरे । श्यामलाल समाजले बनाएको अस्वभाविक परम्पराको वहन गर्न नसकेर मरे र अस्मिता घरकै सदस्यको लोभ र चारित्रिक अवगुणका कारण यस संसारमा रहिनन् । सुस्मितको मृत्युलाई अपवाद मान्ने हो भने बाँकी कुनैपनि घटनाका दोषीहरु को को हुन ? राज्यले अझै पनि खोजी गरेर कार्यवाहीको प्रक्रिया अगाडी बढाउन सकेको छैन । राज्यको यो भन्दा लाचारी के हुन सक्छ ? के आम व्यक्तिलाई बाँच्ने पाउने अधिकार छैन ? के मानवअधिकारको संरक्षणको दायित्व राज्यको होइन ? अचम्म त के छ भने यी घटनाहरुप्रति मानवअधिकारवादी भनाउँदाहरुको पनि यथेष्ट ध्यानाकर्षण हुन सकेको छैन । प्रश्न फेरि पनि उठ्छ, आखिर किन ? किन कि शायद ती सबै विपन्नताका साक्षी थिए । शायद राज्य, कानुन र मानवअधिकार आदि सबै सम्पन्न मानिसको वरिपरि नै केन्द्रित हुन्छ ।
यसै सन्दर्र्भमा यहाँ थोरै चर्चा सुस्मिताका बारेमा गर्नु वाञ्छनीय ठानिएको छ । हेटौँडा उपमहानरपालिका ४ कर्रा स्थित सूर्यचोक बस्ने सुस्मिताको हत्या अभियोगमा पक्राउ परेका चार जनालाई मकवानपुर प्रहरीले हालै सार्वजनिक गरेको छ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय मकवानपुरले पत्रकार सम्मेलन गरी हत्यामा संलग्न भएको अभियोगमा पक्राउ परेका मृतकका ससुरा प्रकाश थापा, सासु तुलसा थापा, नन्दहरू दुर्गा थापा र सीता थापालाई सार्वजजिक गरेको छ ।
प्रहरीको प्रारम्भिक अनुसन्धानमा २४ वर्षीया सुस्मिताको हत्यामा मृतकका ससुरा प्रकाश, नन्द सीता थापा, सासु तुलसा र जेठी नन्द दुर्गा थापाको संलग्नता रहेको पाइएको छ । सुस्मितालाई आफ्नै घरको भान्सा कोठामा मृत अवस्थामा फेला परेको भन्दै असार २ गते विहान परिवारका सदस्यले वडा प्रहरी कार्यालयमा खबर गरेका थिए । स्थानीय जनप्रतिनिधि र माइतीपक्षको रोहबरमा ढोका फोरी हेर्दा मृतक सुस्मिताको शव उत्तानो परेको र टाउकोमा चोट लागि रगत बगेको अवस्थामा फेला परेको थियो । घटनापछि प्रहरीले जारी गरेको बयानअनुसार आर्थिक तथा पारिवारिक कारणले सुस्मिताको हत्या भएको खुलेको छ ।
गत वैशाख १ गते रातिनन्द सीता र मृतक सुस्मिता खाना खाइरहेको समयमा ससुरा प्रकाशले बाहिरबाट काठको लौरो ल्याएर भान्सा कोठामा प्रवेश गरी बुहारीको टाउकोमा प्रहार गरेकोमा भुईँमा लडेपछि नन्द सीताले लोहोरोले प्रहार गरेका थिए । यसरी बाबु र छोरी मिलेर सुस्मिता माथि पटक–पटक लौरो र ढुङ्गाको लोहोरो प्रहार गरी हत्या गरिएको अनुसन्धानको क्रममा खुल्न आएको छ । हत्यापछि आत्महत्या गरेको देखाउन भान्सा कोठाको सामान मिलाउने, रगत पुछ्ने र सरसफाई गर्ने लगायतका कार्य गरेको पाइएको प्रहरीले जनाएको छ । गतवर्ष २०७६ वैशाख १८ गते सुस्मिता र रुपेन्द्र थापा वैवाहिक जीवनमा बाँधिएकोमा गतअसोज २३ थापाको कपिलवस्तु स्थित ससुराली घरबाट फर्कने क्रममा नवलपरासीको दाउन्नेमा सवारी दुर्घटनामा परी मृत्यु भएको थियो । पतिको मृत्युपछि सुस्मितालाई तिम्रै कारणले रुपेन्द्रको मृत्यु भएको आरोप लगाउँदै मानसिक यातना दिने गरेको पाइएको छ । साथै ससुरा प्रकाशले सुस्मितालाई बाथरुममा जबर्जस्तीकरण उद्योग गरेको समेत पाइएको प्रहरीले बताएको छ ।
पतिको सवारी दुर्घटनामा मृत्युपछि क्षतिपूर्ति वापत पाउने पाँच लाख रुपैयाँ हकवाला सुस्मिताले प्राप्त गरेकोमा घर पक्षले आफूहरुले पाउनुपर्ने भन्दै विवाद सिर्जना गरेको र रुपेन्द्र काम गर्ने क्लोजर सिस्टम ईन्टरनेसनल नेपाल प्रा.लि. हेटौँडाबाट पाउने बीमा, बोनस, तलब भत्ता लगायतका ३८ लाख २८ हजार चार सय ७२ रुपैयाँ सुस्मिता सहित सासु, ससुरा बीच विवाद भई हालसम्म भुक्तानी नभएको पाइएको छ । साथै सामाजिक सुरक्षा कोष वापतको गत कात्तिक देखि वैशाखसम्मको एक लाख ७७ हजार नौ सय ४८ रुपैयाँ सुस्मिताको खातामा जम्मा भएको, बीमा वापतको १० लाख ६३ हजार नौ सय १४ रुपैयाँ ईच्छाएको व्यक्ति रुपेन्द्रका पिता प्रकाश थापाले लिइसकेको र सुस्मितालाई प्राप्त हुने सबै रकम आफूलाई दिनुपर्छ भन्दै दवावदिएको अवस्थामा प्रहरीले आर्थिक कारणले समेत सुस्मिता माथि हत्या योजना बनाइएको पाइएको बताएको छ ।
समाजकति र कुनहदसम्म असहिष्णु भइसकेको छ भन्ने कुराको पछिल्लो उदाहरण हो, सुस्मिताको हत्याको घटना । आर्थिक प्रलोभन र चारित्रिक पतनको निकृष्ट उदाहरण बनेको यो हत्याको जतिसुकै निन्दा गरे पनि कमै हुन्छ । ठीक छ, कालान्तरमा घटनाको अनुसन्धान होला र दोषीहरुले सजाय पाउलान तर सुस्मिता अब फर्किने अवस्था छैन । राज्यले ठोस नीति बनाएर यस्तो अवस्था आउनै नदिनेतर्फ सचेत भएको भए राज्यको कानुनसँग अपराधीहरु डराउनुपर्ने अवस्था रहेको भए शायद अस्मिताको मृत्यु नै हुनृ थिएन ।
यही कुरा मलर, राजु र श्यामलालाका बारेमा पनि भन्न सकिन्छ । राज्यले यस्ता व्यक्तिलाई सम्बोधन गर्ने नीति नै निर्माण गर्न आवश्यक ठानेन वा नीति भएपनि ती उपयुक्त र पर्याप्त भएनन् । भोखले कुनै व्यक्तिको मृत्यु हुनु र अस्पतालमै सामान्य झाडा पखालाको विरामीले उपचार नपाएर मृत्युवरण गर्ने अवस्थाको सिर्जना हुनु र समाजका अप्रीय परम्पराहरुले एक जनतालाई आत्म हत्याका लागि उत्प्रेरित गर्ने अवस्थाको निर्माण हुनु भनेको निश्चय पनि राज्य संवेदनशील नहुनु भन्ने कुरा ठहर्छ । यस्ता अवस्थाको सिर्जना हुनु भनेको राज्य असफलतातर्फ उन्मुख हुनु हो भनेर भनियो भने त्यो असंगत हुने छैन ।
प्रकाशित मिति: १८ असार २०७७, बिहीबार १३:३०