तातो तराई–मधेश यतिखेर अर्को बज्रपातका कारण अझ तातिएको छ । महोत्तरीकी आठ महिनाकी बालिकाले बलात्कारपछि ज्यान गुमाउनु परेको विषय अहिले चर्चामा छ । आठ महिनाकी ती बालिकाको प्रारम्भमा अपहरण गरिएको अनुमान गरिएको थियो । पछि बालिका मृत अवस्थामा भेटिइन् । सृष्टिकी अबोध नया“ सदस्य, संसार बुझ्नै नपार्ई देह त्याग्न बाध्य भइन् । यो घटनाले नेपाली समाजलाई एकपटक फेरि झस्काएको छ । यस्ता जघन्य अपराध रोक्ने उपाय अवलम्बन गर्न सरकारलाई जनस्तरबाट दबाब पर्नुका साथै दोषीलाई दिइने सजाय थप कडा बनाउन कानुन निर्माणको आवश्यकता बोध भएको छ ।
महोत्तरीको यो घटनाकै समयमा देशभरि बलात्कार र यौन दुव्र्यवहारका थुप्रै घटना सार्वजनिक भएका छन्् । अझ कहालीलाग्दो अवस्था त नेपालको तराई–मधेश क्षेत्रमा रहेको पाउन सकिन्छ । पूर्वी होस् या पश्चिमी तराई, यस्ता घटना सबैतिर बढेको पाइएको छ । यी घटनाका माध्यमबाट नेपाली समाजको कुरूप, विक्षिप्त अनुहार एकपटक फेरि उदाङ्गिएको छ । नेपाली समाज अझै पनि पुरातन, परम्परावादी र धेरै हदसम्म असहिष्णु छ । जानकारहरू समाजशास्त्रीय भाषामा यो प्रवृत्तिलाई ‘स्याडिस्ट’ भनेर पनि विश्लेषण गर्छन् । महिला सवालका सन्दर्भमा त हदैसम्मको कठमुल्लावादी दृष्टिकोण अपनाउँदै आएको छ— पुरुष नियन्त्रित नेपाली समाजले । महिला हिंसामा लगातार वृद्धि यसको प्रमाण हो ।
प्रदेश दुई (मधेश) मा जहाँ बालिका शिक्षा, सुरक्षा र स्वास्थ्यमा जोड दिइएको भनिएको छ, त्यहीँ बलात्कार र यौन दुव्र्यवहारकाका घटना बढ्नु उदेकलाग्दो छ । अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक) का अनुसार यस वर्षको साउनदेखि भदौ १७ गतेसम्मको अवधिमा सप्तरी एउटा जिल्लामा मात्र बलात्कार र यौन दुव्र्यवहारका १२ वटा घटना भए । यस मामिलामा अछुतो पश्चिम तराई पनि छैन । कैलाली पनि लगभग यही हाराहारीमा छ । इन्सेकका अनुसार कैलालीमा यसै अवधिमा बलात्कार र यौन दुव्र्यवहारका आठवटा घटना सार्वजनिक भएका छन् । यो स्वयंमा भयावह अवस्था हो । कैलालीसँगै जोडिएको कञ्चनपुर जिल्लामा यसै अवधिमा बलात्कारका पाँचवटा घटना भए । निर्मला पन्तको बलात्कारपछि हत्याको घटना पनि यसै संख्याभित्र पर्दछ । निर्मला हत्याको सन्दर्भलाई लिएर स्थानीय वासिन्दा आन्दोलित भएको निकै लामो समय विते पनि हालसम्म दोषीको पहिचान हुन सकेको छैन । यसै गरी यसै अवधिमा रूपन्देहीमा सातवटा यस्ता घटना भएका छन् । प्रश्न उठ्छ, यस्ता घटनामा वृद्धि हुनुको कारण के हो ? उत्तर अपेक्षित छ । भूगोलका आधारमा अपराधलाई सामान्यीकरण गर्नु उचित हुँदैन तर कारण पहिचानका लागि प्रवृत्ति विश्लेषण गर्न भने यस्तो अध्ययन सहायक हुन सक्छ । यस क्षेत्रमा यस्ता घटनामा वृद्धि हुनुमा सम्भवतः एउटा कारण हो, अपराधीलाई राजनीतिक र प्रशासनिक संरक्षण ।
प्रहरी र अन्य सरोकारवाला संघ संस्थाको तथ्यांकले बलात्कार र यौन दुव्र्यवहारका घटना लगातार निरन्तर बढिरहेको देखाउँछ । यसतर्फ सबै सरोकारवालाको ध्यानाकर्षण हुनु स्वभाविक छ । यहाँ तराईका १४ वटा जिल्लामा साउनदेखि भदौ मध्यसम्म सार्वजनिक भएका यस्ता घटनाको तथ्यांक विश्लेषणको प्रयत्न गरिएको छ । इन्सेकको तथ्यांकअनुसार यस अवधिमा माथि उल्लेख गरिएका जिल्लाबाहेक बाँकेमा दुई, बर्दियामा दुई, कपिलवस्तुमा दुई, नवलपरासीमा चार, सुनसरीमा चार, मोरङमा पाँच, महोत्तरीमा दुई, धनुषामा एक, पर्सामा दुई र सिरहामा तीनवटा गरी ५९ वटा यस्ता घटना सार्वजनिक भएका छन् । यसमध्ये कतिपय घटनामा संलग्न आरोपितहरू हालसम्म प्रहरीको नियन्त्रणमा आउन सकेका छैनन् भने कतिपय घटनाको अनुसन्धान कार्य नै पूरा हुन सकेको छैन र थोरै मात्र घटना मुद्दाका रूपमा अदालतसम्म पुग्न सकेका छन् तर फैसला हुन सकेको छैन ।
यी घटनाहरूका आधारमा भन्नुपर्दा नेपाली समाज निरन्तर असहिष्णु बनिरहेको प्रमाणित हुन्छ । बलात्कारका बढ्दो घटनाले राज्य यसप्रति संवेदनशील नभएको गुनासो छ । समाधानका दिशामा राज्यले ठोस कार्यक्रम सञ्चालन गर्नैपर्ने देखिए पनि हालसम्म त्यसो हुन नसक्नु दुःखद छ । राज्यले बलात्कार गर्नेलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा स्पष्ट फरकपन समाजले महसुस गर्नुपर्छ । राज्यको दायित्वको कुरा मात्र गर्नु पर्याप्त हुँदैन । यस्ता घटना नियन्त्रणमा समाजको दायित्व पनि महìवपूर्ण हुन्छ । नेपाली समाज पुरुषवादी समाज हो । पुरुषले विभिन्न बहानामा पुरुषत्व प्रदर्शन गर्ने सोच राख्दछ र आफ्ना सबै गतिविधि वैध बनाउने प्रयास गर्दछ । बलात्कार त्यस्तै मनोवृत्तिको परिणाम हो । तर वास्तवमा यो सोच विकृत मानसिकताको उपज हो जसलाई कुनै पनि हालतमा जायज ठह¥याउन सकिँदैन । राज्य अभिभावक संस्था भएकाले सबैले न्यायको आश उसैबाट गर्ने हो तर राज्यले अभिभावकीय दायित्व निर्वाह गर्न नसक्दा अराजकता र असुरक्षा निम्तिन्छ । विकृत मानसिकता र अपराधी मनोवृत्तिका व्यक्ति हौसिन्छन् । अहिलेको अवस्था यही नै हो भन्दा अस्वाभाविक हुँदैन ।
बलात्कार र यौन दुव्र्यवहार रोक्न देशमा कानुन नै नभएको होइन तर ती कानुन अर्पाप्त मात्र होइन, समस्याग्रस्त पनि छन् । पीडित महिलाले न्याय पाउन त्यति सजिलो छैन । न्याय पाउन कानुनी प्रक्रिया लामो र झन्झटिलो छ । पीडितको गोपनीयताको प्रत्याभूति पनि राज्यले गर्न सकिरहेको छैन । मुद्दा अदालतमा पुगेपछि लगातार सुनवाइको व्यवस्था पनि छैन । क्षतिपूर्तिको प्रक्रिया लामो र क्षतिपूर्ति पाउन गाह्रो छ । धेरैजसो प्रहरी कार्यालयमा महिला प्रहरीको अभाव छ । त्यस्तै धेरै अवस्थामा पीडित नै असुरक्षित भइरहेका हुन्छन् । उनीहरूको सुरक्षाको व्यवस्था गर्न सुरक्षा संयन्त्र गम्भीर हुन सक्नुपर्छ । पीडितको मात्रै होइन, मुद्दाका साक्षीको पनि असुरक्षा हुन सक्छ । यस्ता विषयमा सरकारले तत्काल तदारुकता देखाए सकारात्मक परिणामको अपेक्षा गर्न सकिन्छ । महिलाविरुद्धका अनेकन घटना सार्वजनिक भइरह“दा यस्ता विकृति रोक्न सरकारले के कार्यक्रम ल्याउँदैछ ? यो जनचासोको विषय हो ।
बलात्कारलाई कानुनले जघन्य अपराध मान्छ । यस्तो अपराधबारे हरेक समाज, हरेक व्यक्तिलाई कसरी बुझाउने ? मूल विषय यही हो । राज्यको भूमिकाले धेरै किसिमका असान्दर्भिक मूल्य मान्यता परिवर्तन गर्न, संशोधन गर्न, बन्देज गर्न सक्छ । समाजले सामान्य ढंगबाट बुझिरहेको विषयलाई राज्यले गम्भीर बनाइदिन सक्छ । बलात्कारको सवालमा पनि यही नियम लागू हुन्छ । कानुनले यसलाई गम्भीर अपराध त मानेको छ तर महिला तथा बालबालिकाको अधिकार र सुरक्षाबारेको आमधारणा हल्का छ । यसमा सुधार अपेक्षित छ ।
समाजको ठूलो तप्कामा अहिले पनि महिलालाई निजी सम्पत्तिका रूपमा प्रयोग गर्ने सोच विद्यमान छ र महिला प्रयोगका सामग्री मात्र हुन् भन्ने बुझाइ छ । माथि उल्लेखित घटनामा संलग्न पात्रहरूको मनोवृत्ति यस्तै बुझाइको परिणाम हो भन्दा फरक पर्दैन । सोचमा परिवर्तन आवश्यक छ । महिलाविरुद्धको हिंसालाई समाजले जबसम्म पूरै समाजको अपराधका रूपमा स्वीकार गर्दैन, तबसम्म समस्याको यथोचित समाधान सम्भव छैन । महिलालाई दुखेको घाउ जबसम्म पुरुषलाई पनि दुख्दैन तबसम्म समाज सकसमा परिरहन्छ । माथि उल्लेखित सबै घटनामा एक सामीप्य छ । त्यो के भने यी घटना काठमाडौं खाल्डाका होइनन् । दूरदराज क्षेत्रका हुन् । यसै आधारमा प्रश्न सोध्न सकिन्छ, यी घटनाको घाउ राजधानीका बासिन्दालाई किन चह¥याएन ? यस्तै घटना राजधानीमा भएको भए के यहाँका बासिन्दा यसरी नै चुप लागेर बस्थे ? बाहिरका जनताले पटकपटक आरोप लगाउने गर्छन्, राजधानीले हाम्रो आवाज सुन्दैन । राजधानीलाई हाम्रो दुःख पीडामा छटपटी हुँदैन । राजधानीले के जवाफ दिने ?
मधेशमा अहिले बेटी (छोरी) बचाउ अभियान जारी रहँदा सप्तरीकी एक स्थानीय महिलाले टेलिफोनमा सोधेकी थिइन्, सरकारले हाम्रो कुरा सुन्दैन नै, हामीहरूको बेटी बचाउन काठमाडौंका कसैले किन बोलिरहेका छैनन् ? किन मिडिया पनि हाम्रो पीडालाई स्वर दिइरहेको छैन ? यो पङ्क्तिकारसँग कुनै जवाफ थिएन ।
साभार : गाेरखापत्र दैनिक
प्रकाशित मिति: २२ भाद्र २०७५, शुक्रबार १२:०१