रारा (मुगु), ९ जेठ । विदेशीका लागि मात्र होइन, आन्तरिक पयर्टकका लागि आकर्षणको केन्द्र हो, मुगुको रारा ताल । स्वर्गकी सुन्दरीको उपमा पाएको रारा ताल जति चर्चामा छ, त्यो चर्चा रारा पुगेर हेर्दा अनुभूति वा सन्तुष्टि नपाएको गुनासो पनि हुने गरेको छ ।
रारा पुगेर फर्कन लागेका प्राय जसो पर्यटकको मुखबाट सुन्ने गरिन्छ, रारा जे होला भनेर सोचिएको त्यो रहेनछ । तर होइन, जे छ रारा आफैमा अनुपम छ, अपार छ, साँच्चिकै हेर्न लायक र मनमोहक, अनि मनोरम दृश्य पनि छ ।
नेपालको सबैभन्दा ठूलो र गहिरो ताल, रामसार सूचीमा सूचीकृत भइ अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा महत्व राख्ने रारा तालले पर्यटकलाई आकर्षण गर्न नसक्ने होइन, तरपनि रारा पुगेका पर्यटकले सन्तुष्टि पाउने अवस्थाको व्यवस्थापन भने अझै हुन सकेको छैन् ।
रारा ताल पुगेर फर्कने जो कोहीलाई राराले चर्चा पाएको जस्तो अनुभूति नहुनु हो, पर्यटकको उचित व्यवस्थापन । जुम्लाको नाग्म देखि मुगुसम्मको सडक निर्माण भएसँगै पर्यटकको आकर्षण बढेको रारा तालमा अहिले दैनिक ३ सय बढी आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक पुग्ने गरेका छन् । यति ठूलो संख्यामा पर्यटक पुग्ने रारा तालमा बास बस्ने उचित होटल छैनन् र भएका पनि अव्यवस्थित र अस्तव्यवस्त छन् ।
छेउछाउ बास बस्नका लागि हालसम्म होटेल लज नभएको आर्कषक स्थल रारामा तालको छेउमै दुई होटलले भने सरकारबाटै सञ्चालनको अनुमति पाएका छन् । रारा तालमा एकाधिकार जमाएका ती होटलको सेवा पनि एकाधिकार जस्तै छ, सिन्डिकेट नै छ । ठूलो संख्यामा रारा पुगेका पर्यटकलाई सुत्नका लागि पाल र टेन्ट अनि खानका लागि लाइनमा बस्नु पर्ने बाध्यता । सरसफाई र शौचालयको त कुरै नगरौं, त्यही पुग्नेले भोग्ने हो अनि फर्कदा विर्सने हो । महंगोको त कुरै नगरौं किनकी त्यहाँ अरु विकल्प पनि छैन् र त्यसको अनुगमन गर्न कसैलाई फुर्सत र चासो पनि छैन् ।
हुन त राष्ट्रिय निकुञ्ज होटल व्यवसाय सञ्चालन गर्ने क्षेत्र होइन, यो सबैलाई जानकारी र महसुस भएको विषय पनि हो, तर पहँचका आधारमा नियम मिचेर नै यस्ता काम नेपालमै हुन्छन् भन्ने कुरा पनि सबैलाई ज्ञात भएकै कुरा हो । होइन भने भएका बस्तीलाई उठाएर संरक्षित गरिएको क्षेत्रमा होटल सञ्चालन गर्ने अनुुमति सरकारले दिने थिएन ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज वा संरक्ष्क्षित क्षेत्रमा दुई भाग हुन्छन्, एउटा संरक्षित स्थान र अर्को मध्यवर्ती क्षेत्र । संरक्षित क्षेत्रलाई सहयोग पुर्याउनकै लागि मध्यवर्ती क्षेत्रको व्यवस्था गरिएको हुन्छ, जुन स्थानमा संरक्षित क्षेत्रकासाथै पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।
तर, रारा राष्ट्रिय निकुञ्जमा संरक्षित क्षेत्रमा नै होटल व्यवसाय गर्न सरकारले नै अनुमति दिएको छ । शुरुमा निकुञ्ज कार्यालयको क्यान्टिनको रुपमा रहेको स्थानमा सरकारले १०/१० वर्षका लागि होटल सञ्चालनको अनुमति दिएको रारा राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख चन्द्रशेखर चौधरीले जानकारी दिए । रारा ताल छेउमै होटल सञ्चालनको अनुमति पाएका ती होटलको सञ्चालन अवधि पहिलोको २०७६ र दोस्रोको २०८० सम्म रहेको छ ।
रारा राष्ट्रिय निकुञ्ज संरक्षित क्षेत्रमा होटल व्यवसाय सञ्चालन गर्न नहुने पक्षमा आफु पनि रहेको निकुञ्ज प्रमुख चौधरी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘म त संरक्षित क्षेत्रमा होटल लज सञ्चालन गर्नेको विरुद्धमा छु, तर पहिलाकाले के हेरेर अनुमति दिए, म भन्न सक्दिन ।’ उनले भने, ‘होटल लज सञ्चालन गर्ने भनेको मध्यवर्ती क्षेत्रमा हो ।’
होटल व्यवसायका कारण रारा तालको छेउमा बास बस्न आउने पर्यटकले गर्ने फोहोरले संरक्षणमा प्रभाव पारेको निकुञ्ज प्रमुख चौधरी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘रारामा आउने पर्यटकले ल्याएको फोहोर व्यवस्थापन गर्न एक/एक सय मिटरमा खाल्डो खनेर सूचना समेत राखेका छौं तर फोहोर बाहिर फालिन्छ, जसले गर्दा संरक्षणलाई प्रभावित गरेको छ ।’
रारा ताल छेउमा बास बस्न आउने पर्यटकका कारण नेपालमा मात्रै पाइने schizothoraichthys जातको माछा रारा तालमा रहेकाले त्यसको संरक्षणमा चुनौती थपिएको निकुञ्ज प्रमुख चौधरीले बताए । उनले संरक्षित क्षेत्र हेर्नका लागि मात्रै भएको हुनाले मध्यवर्ती क्षेत्रमै पर्यटकका लागि बस्ने स्थानको व्यवस्थापन हुने पर्ने बताए ।
रारा राष्ट्रिय निकुञ्ज २०३२ सालमा स्थापना भएपछि २०३४ सालमा त्यहाँ रहेको बस्ती हटाइएको थियो । रारा राष्ट्रिय निकुञ्जको क्षेत्रफल १०६ वर्ग किलोमिटर हिमाली क्षेत्रमा रहेको छ । जसको २०६३ असोज ९ गते घोषणा भए अनुसार १९८ वर्ग किलोमिटर मध्यवर्ती क्षेत्र रहेको छ ।
राष्ट्रिय निकुञ्जको ९० प्रतिशत भाग मुगु र १० प्रतिशत भाग जुम्ला जिल्लामा फैलिएको छ । निकुञ्जको मुख्य आकर्षण मनोरम हिमाली काखमा हरिया वनजंगलले घेरिएको कञ्चन पानी सल्बलाउने रारा ताल नै हो ।
यस तालको क्षेत्रफल १०.६५ वर्ग किलोमिटर छ भने लम्बाइ करिब ५ किलोमिटर, चौडाइ ३ किलोमिटर र गहिराई १६७ मिटर छ । नेपालको सबभन्दा ठूलो तालको रूपमा रहेको रारा ताल सन् २००७ मा रामसार सूचीमा सूचीकृत हुनुले यसको अन्तर्राष्ट्रिय महत्वलाई समेत दर्शाउँछ ।
तालको दक्षिणतर्फ ४,०८७ मिटर अग्लो चुचेमारा टाकुरा, उत्तरतर्फ ३,७३१ मिटर आग्लो रुम काँध र ३,४४४ अग्लो मालिका काँध जस्ता चुचुराहरू पर्दछन् । यिनीहरूले रारा राष्ट्रिय निकुञ्जको मनोरम प्राकृतिक दृश्य एवं सुन्दरतालाई अझ प्रगाढ तुल्याएका छन् ।
रारा राष्ट्रिय निकुञ्जमा हिमाली कालो भालु, थार, हाब्रे, घोरल, रतुवा, कस्तुरी मृग, बँदेल लगायत ५१ प्रजातिका स्तनधारी वन्यजन्तु पाइन्छन् । यस निकुञ्जमा डाँफे, मोनाल सहित २७२ प्रजातिका पंक्षी पाइन्छन् ।
निकुञ्ज अन्तर्गत रारा ताल र वरिपरिको कोणधारी वन क्षेत्र स्थानीय र बसाई सरी आउने विभिन्न चराचुरुङ्गीहरूको उपयुक्त बासस्थान बन्न पुगेको छ । यहाँ नेपालका ७ मध्ये ३ प्रजातिका रैथाने असला माछा पाइन्छन् ।
रारा तालकाे भिडियाे
प्रकाशित मिति: ९ जेष्ठ २०७५, बुधबार १५:४१