काठमाडौँ, ६ साउन । नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानबाट विद्वत्वृत्ति र लघु अनुसन्धानका लागि सम्झौता गर्ने लेखक र अनुसन्धानकर्ताले समयमा पाण्डुलिपि तथा प्रतिवेदन नबुझाउने प्रवृत्ति देखिएको छ ।
विभिन्न विधामा अनुसन्धानकर्तालाई निश्चित बजेट दिई जिम्मेवारी दिँदै आएकोमा समयमा काम सम्पन्न नहुँदा ताकेता गर्न प्रतिष्ठानका कर्मचारीलाई हैरानी हुने गरेको छ ।
रु २५ हजारदेखि रु एक लाखसम्मको बजेटमा ती अनुसन्धानका लागि सम्झौता भएका हुन् । सम्झौतालगत्तै ३० प्रतिशत पहिलो किस्ता र एक चरणको कामको विवरण दिएपछि ५० प्रतिशतसम्म रकम दोस्रो किस्ता निकासा हुन्छ तर पूर्ण अनुसन्धान नदिएसम्म अन्तिम किस्ता बक्यौता रहन्छ ।
लेखकले बजेट र समय थोरै भए पनि काम ओगट्न शुरुमा सम्झौता गरिहाल्ने र पछि लामो समय लगाउने गरेको पाइएको छ । कतिपयले समयसीमा पूरा गर्ने नाममा अन्य संस्थाका अनुन्धान वा शोधपत्र साभार गरेर पनि बुझाउने गरिएको छ ।
सम्बन्धित आर्थिक वर्षभित्र सम्पन्न गर्नुपर्ने अनुसन्धान पाँच वर्ष बितिसक्दा पनि पूरा नहुँदा यो आर्थिक वर्षदेखि कडाइ गर्ने तयारी भएको छ । समयमा अनुसन्धान र कृति तयार गर्न नसक्ने औचित्यपूर्ण कारण खुलाई निवेदन दिएमा सम्बन्धित विभागीय प्रमुख र प्राज्ञ परिषद्ले समयावधि थप गर्न सक्ने भए पनि कतिपय लेखकहरु सम्पर्कमै नआउने समस्या देखिएको छ ।
अनुसन्धान परियोजनाअन्तर्गत आव २०७१-७२ मा डा गोविन्दबहादुर तुम्वाहाङको ‘लोहोरुङ र याम्फू भाषाको वर्ण व्यवस्थाको तुलनात्मक अध्ययन’, प्रा डा नरेशमान बज्राचार्यको ‘बौद्ध दर्शनमा महायान’, राजुमान डंगोलको ‘समकालीन नेपाली कवितामा सामाजिक यथार्थको अभिव्यञ्जना’ शीर्षकका अनुसन्धानका प्रतिवेदन हालसम्म प्राप्त भएको छैन । डा दुवसु क्षेत्रीको ‘डायोस्पराका नेपाली कविता’ विषयको विद्वत्वृत्तिको आव २०६८-६९ को सम्झौताको प्रतिवेदन हालसम्म बुझाइएको छैन ।
यस्तै आव २०७२-७३ मा खेमकुमार भूर्तेलको ‘सोसियो कल्चरल कन्डिसन, इथनिक नलेज’, प्रा जगतप्रसाद उपाध्यायको ‘पौरस्त्य दर्शनको सैद्धान्तिक रुपरेखा’, राजेश्वर नेपालीको ‘मैथिली कथासंग्रह सेमली र सोहागिनका कथाहरुको नेपाली अनुवाद’ का प्रतिवेदनको अन्तिम किस्ताको बक्यौता देखिन्छ ।
प्रतिष्ठानका आर्थिक महाशाखा प्रमुख सुमन अधिकारीका अनुसार यसरी प्रतिवेदन नआएका कारण अनुन्धानको रु २६ लाख ५० हजार भुक्तानी गर्न बाँकी छ ।
प्रतिष्ठानका सदस्यसचिव डा जीवेन्द्रदेव गिरीले पाँच वर्षअघिका कतिपय अनुसन्धान सम्झौताका प्रतिवेदन प्राप्त भइरहेको भन्दै समयमा काम पूरा गराउन प्रभावकारी संयन्त्र बनाउने तयारी भइरहेको बताए ।
उनले विद्वत्वृत्ति र अनुसन्धानबाट प्राप्त पाण्डुलिपिमध्ये छानिएका केहीलाई क्रमशः प्रकाशन पनि गरिएको बताए । गत आवमा ‘प्रतिष्ठानका गौरवमय साठी वर्ष’, ‘भोजपुरी, मैथिली, तामाङ भाषाका अलगअलग नेपाली अंग्रेजी शब्दकोष प्रकाशित भएको जानकारी दिए ।
प्रतिष्ठानका योजना तथा कार्यक्रम महाशाखाका प्रमुख सन्ध्या पहाडीका अनुसार २०५२ सालभन्दा अगाडिका ३२९ र त्यसयताका २५० पाण्डुलिपि छन् । यीमध्ये कतिपय लेखक आफैँले प्रकाशन गरेका छन् भने अधिकांश अप्रकाशित र प्रयोगविहीन छन् ।
प्रतिष्ठानका कलाकार कर्मचारी सङ्घका अध्यक्ष विक्रम मैनाली भन्छन् – “महत्वपूर्ण पाण्डुलिपिहरु धमिरा लागेर नष्ट हुने अवस्थामा छन्, तिनलाई बेवास्ता गरेर सस्तो प्रचारका कृति प्रकाशनका काम पनि भएका छन्, यसमा सुधार गर्नुपर्छ ।” रासस
प्रकाशित मिति: ६ श्रावण २०७४, शुक्रबार १६:५६