व्यङ्ग्योक्ति
‘लौ आउनोस्, लौ आउनोस्‘ एकदमै सस्तोमा, तपाईंलाई चाहिने साह्रै सस्तोमा पाइने, जसले किन्छ, उसैले चिन्छ, लौ आयो हजुर आजै किन्नोस् आफ्नो भाग्य अज्माउनुस् ।’
‘हैन के आयो भन्या तपाईंले ? अनि के बेच्न लाग्या, चिठ्ठाको टिकट हो कि रिठ्ठाको गेडा ?’ ‘त्यस्तो चिठ्ठाको टिकट या रिठ्ठाको गेडाले पनि कहीं आजभोलि भाग्य चम्काउँछ ? अहँ, चम्काउँदैन हजुर ! यो त लठुवा र लठेब्राको पनि भाग्य चम्काउँने, उस्तै परे चिल्ला गाडीमै झन्डा हम्काउने, जता फर्कियो उतै दाम झम्काउने जस्ता दमदार काममा सहयोग पुर्याउने विशेष वस्तु हो । किनेपछि फरकै पर्दैन । लौ आयो हजुर, मौका आउँछ, फर्कंदैन, समयले कसैलाई पर्खंदैन ।’
‘किलो पाउमा कि मानापाथीमा जोखिने वस्तु हो यो, दरभाउचाहिँ के छ नि ?’
‘जोख्दा जोखिने र पोख्दा पोखिने चिज हैन हजुर यो । अनि दरभाउको कुरा सोध्नु भयो, यो त आजभालि तपाईंले किन्ने गर्नु भएको आलु प्याजभन्दा धेरै सस्तो छ । दाल चामलभन्दा सस्तो छ । नुन भुटुनभन्दा सस्तो छ । खुर्सानी बेसार भन्नोस् या जिरामरिच, छोरालाई खुवाउने दूध पाउडर या छोरीलाई सुहाउने क्रिम पाउडर, बोर्डिङ स्कुलको फिस भन्नोस् या फिलिममा हेर्न पाइने किस, यी यावत कुराभन्दा सस्तो छ । लौ लिनुहोस् हजुर, जिन्सीको जिन्सीमै पनि कारोबार खुल्ला छ ।’
भोटप्रसाद र नोटलालको उपरोक्त संवाद सुनेर तपाईंले कुरा बुझिसकेकै हुनुपर्छ । कुरो एकदमै स्पष्ट छैन र ? भोटप्रसाद आफ्नो भोट बेच्न ग्राहक खोजिरहेको छ र नोटलाल उसको भोट किन्न आतुर बन्दै गइरहेको छ । आउनोस् हामी एकैछिन नवनेपालका यी भोटप्रसाद र नोटलालहरूको खरिद बिक्री, नाफा नोक्सान, यिनीहरूको तह र वर्गबारे छलफल गरौं ।
मौसम क्रय–विक्रयमय बन्दै जाँदो छ । नोटलालहरू बहुत खुसी भएका छन् । साह्रै सस्तोमा भोटप्रसादहरूको भोट खरिद गरी नोटलालहरू अकूत नाफा कमाउने ध्याउन्नमा जुटेका छन् । जमाना प्रतिशतको प्रभावमा प्रभावित छ । अनि नाफाको प्रतिशत पनि नोटलालहरूको वर्गअनुसार फरक–फरक हुने नै भयो । ‘क’ वर्गका नोटलालको प्रतिशतभन्दा उच्च हुने गर्छ । अर्थात् ‘क’ वर्गको नोटलाल नै साँचो र सक्कली नोटलाल हो । यस्तै प्रवृत्ति भोटप्रसादमा पनि हुन्छ । भोटप्रसाद पनि वर्गमा बाँडिएको छ । ‘क’ वर्गको भोटप्रसादसँग एक भोट मात्र हुन्न । केही न केही भोटहरूको समुदाय ‘क’ वर्गको भोटप्रसादसँगै हुन्छ । यस्तो भोटप्रसादले भोट खरिद बिक्री गर्दा टाउका गनेर नगद वा जिन्सीमा मूल्य निर्धारण गर्छ । अनि ‘क’ वर्गको नोटलाल ‘क’ वर्गकै भोटप्रसादको क्रय–विक्रयलाई महत्व दिन्छ, उसको नाफाको व्यापार यतैतिर मौलाउँछ । ‘ख’ वर्गको नोटलाल मध्यम स्तरीय मानिन्छ । यस वर्गका नोटलालहरूसँग नोट त प्रशस्तै हुन्छ तर नोटको तुलनामा भोट व्यापार ‘क’ वर्गको जस्तो मालामाल अलि हुन्न । ‘क’ वर्गको नोटलाल भोटप्रसादलाई आवश्यक परे भोटकै बिटाले हिर्काइदिन्छ । ‘ख’ वर्गको नोटलाल नगदको तुलनामा जिन्सीलाई बढ्ता महत्व दिने गर्छ । ‘ख’ वर्गको भोटप्रसाद पनि नोटको बिटाले हिर्काएको अलि रुचाउँदैन । ऊ मूल्यवान् जिन्सीलाई प्राथमिकता दिन्छ । जिन्सीबाट दोब्बर नाफा निफन्न अधिक स्वाद मान्ने ‘ख’ वर्गको भोटप्रसाद र ‘ख’ वर्गको नोटलाल जेरीपुरीमा स्वारी मिलें झैं ठ्याम्मै मिलेका हुन्छन् ।
ग र घ वर्गका नोटलालहरू निम्नस्तरीय व्यापारी हुन् यद्यपि फुटपाथे व्यापारीभन्दा यिनीहरूको हैसियत केही उच्च हुन्छ । यस वर्गका नोटलालहरू टिकटका हकदार भए पनि लरतरो किसिमले टिकट पाउँदैनन् । टिकट पाए पनि जित्न सक्दैनन्, जिती हाले पनि मन्त्री बन्ने मौकै भेट्दैनन्, कथंकदाचित मन्त्री बन्ने मौका पाए पनि कमिसन र नाफा बाँड्न विवश हुनु उनीहरूको विशेषता हो । यति हुँदाहुँदै पनि यस वर्गका नोटलालहरू समीकरणको फेरबदलमा निर्णायक भूमिका निर्वाह गर्न सक्षम साबित हुँदै आएका छन् । उनीहरूको नाफाको व्यापार यसैमा निहित छ । यस वर्गका नोटलालहरू नोट खर्च गर्न भनौं नगदको कारोबार गर्न पटक्कै रुचि राख्दैनन् । जे छ जिन्सी नै छ, जिन्सी पनि ठोसभन्दा तरललाई बढ्ता सरल मान्छन् । उनीहरूको यस्तो रुचिलाई राम्ररी बुझ्ने भोटप्रसादहरू पनि ‘ग’ र ‘घ’ वर्गकै भोटप्रसादहरू मात्र हुन् । यस वर्गका भोट प्रसादहरूबाट भोट फुत्काउन महँगा र मूल्यवान् वस्तुहरूको आपूर्ति गर्नु पर्दैन । तरल पनि महँगो र वैदेशिक बास्ना आउने खालको आवश्यक पर्दैन । स्वदेशीमेड जर्किनबाला ठर्रा, खोयाबिर्के भए काम तमाम हुन्छ । त्यो पनि धेरै चाहिने हो र ? एक कपबराबर एक भोट । ‘ग’ र ‘घ’ वर्गका भोटप्रसादहरू यसरी एकै डबका, एकै कप र एकै खिल्ली चुरोटमा पनि आफ्नो भोट सहर्ष प्रदान गरिदिन्छन् । उनीहरूको भोट त प्रायः थोकमै पनि बिक्री हुने गरेको छ । ‘क’ र ‘ख’ वर्गका भोटप्रसादहरू भोट बजारका नामूद फौबन्जार हुन् । फौबन्जारहरूको सटरपटर सुरु भइसकेको छ । भोटबजारमा बिस्तारै गर्मी चढ्न थालिसक्यो ।
‘लौ आयो हजुर ! सागको मुठाभन्दा सस्तो ! फर्सीको कैंडाभन्दा सस्तो ! हेर्दै किनूँ किनूँ जस्तो ! जसलाई जति चाहिन्छ, चाहिए जति पाइन्छ ! थोकमा भने थोकमा, खुद्रामा भने खुद्रामा ! लौ लिनुहोस् हजुर ! माल चिन्नुहोस् र मौकैमा किन्नुहोस् ।‘
‘लठुवा र लेठब्राको पनि भाग्य चम्काउने, उस्तै परे चिल्ला–चिल्ला गाडीमै झन्डा हम्काउने, जता फर्कियो उतै दाम झम्काउने, नाम गम्काउने, लौ आयो हजुर ! झट्टै लिनुहोस्, किनेरै बाजी जित्नुहोस् ।’ भोट विक्रेता एउटा फौबन्जारको विज्ञापित स्वर अटुट रुपमा लहरिँदै थियो । ठीक त्यही बेला रेडियोमा एउटा पुरानो र चर्चित गीत बज्न थाल्यो– तर गीतका शब्दहरू भने टोटलमै उल्टोपाल्टो भएर मेरा कानमा यसरी छिरिहे–
म खोट बेचिदिन्छु
म चोट बेचिदिन्छु
को किन्छ ठर्राको कपमा
म भोट बेचिदिन्छु ….. ।
narnath@gmail.com
कलंकी, काठमाडौं
(टोटल मासिकबाट)
प्रकाशित मिति: २४ जेष्ठ २०७४, बुधबार १३:०५