बड्डीचौरको जनज्योति माविमा बर्दियाकी प्रतिका खड्का कृषि शिक्षा पढ्दै छिन् । २९ महिने कृषि अध्ययनसँगै उनले च्याउको खेती पनि गरिरहेकी छन् । यहाँ अध्ययन गर्ने अरु ६ जनासँग मिलेर बनाइएको समूहले व्यावसायिक खेती थालेको हो ।
अध्ययनका लागि सुरुमा आउँदा उनलाई यहाँको वातावरणले पनि आकर्षित गरेको थियो । अध्ययनसँगै शिक्षकहरुले च्याउखेती गर्नुपर्छ भनेपछि उनी उत्साही बनेकी थिइन् । यो समूहका विद्यार्थीले ७ सय रुपैयाँ उठाएरै च्याउ खेती थालेका हुन् । उठाएको रकमले च्याउको बीउ, पराल किनेर कोठा भाडामा लिई उत्पादन थालेका हुन् । प्रतिकाको समूहले सैद्धान्तिकसँगै व्यवहारिक अध्ययन गरिरहेको छ ।
मंसिरदेखि च्याउखेती थालेको यो समूहले खर्च कटाएर २ महिनामा ६ हजारभन्दा बढी बचत गरिसकेको छ । यो समूहले च्याउ उत्पादनलाई विस्तार गर्ने योजनासमेत बनाएको छ । आफूले कृषि जेटीए पढेकाले भविष्यमा च्याउसँगै अन्य विभिन्न खेती गर्ने योजना रहेको प्रतिका सुनाउँछिन् ।
यस्तै आईएससीएजी तेस्रो वर्षमा पढ्ने निशा गुरूङको पनि प्रतिकाको झैं अनुभव छ । उनले अरू ६ साथी सहभागी गराई समूह बनाएकी छन्। निशाको समूहले अध्ययनसँगै प्याज र लसुनको खेती पनि गरिरहेको छ । उनीहरुले विद्यालयनजिकैको २ रोपनी जग्गा भाडामा लिएर खेतीसँगै ब्रोइलर कुखुरासमेत पालेका छन् । यसका लागि उनीहरुले प्रतिविद्यार्थी १० हजार र विद्यालयबाटै बिनाब्याज १० हजार रुपैयाँ ऋणसमेत लिएका छन् ।
प्रतिकाजस्तै निशाले पनि भविष्यमा कृषिसँगै कुखुरा फार्म खोल्ने योजना बनाएकी छन् । ‘पहिला प्राक्टिकल मात्रै गथ्र्यौं । अहिले समूह बनाएर प्याज, लसुन खेतीसँगै कुखुरापालन पनि गरेका छौं,’ निशा भन्छिन्, ‘अब घरमा गएर पनि व्यावसायिक खेती गर्न सक्छौं ।’
यस्तै दैलेखका यमराज थापा पनि आईएससीएजी तेस्रो वर्षमा अध्ययनरत छन् । उनले पनि शिक्षकहरुकै सल्लाहमा माछापालन थालेका छन् । यमराजको समूहमा २९ विद्यार्थी संलग्न छन् । उनीहरुले माछापालन गर्न थालेको ७ महिना भएको छ । माछापालनमा ६० हजार रुपैयाँ लगानी भएको छ । लगानी भने विद्यालयले ऋण स्वरुप उपलब्ध गराएको हो । यसबाट उनीहरुले अहिलेसम्म ४ हजार रुपैयाँ आम्दानीसमेत गरिसकेका छन् । ‘अहिले पोखरीमा माछा थोरै राखेका छौं, बिस्तारै बढाउने योजना छ,’ यमराजले भने । विशेषगरी गाउँमा भन्दा सदरमुकाममा माछा धेरै बिक्री हुने उनी बताउँछन् । ‘पढाइ सकेपछि सरकारी जागिर खानुपर्ने घरपरिवारको दबाब छ,’ उनले भने, ‘तर, सरकारी जागिरभन्दा व्यावसायिक कृषि गरी अरुलाई रोजगारी दिने चाहना छ ।’ उनले ३ वर्षको अवधिमा किताबीसँगै व्यवहारिक ज्ञान हासिल गरेका छन् । यस्तै दैलेखकी भावना शाही आईएससीएजी दोस्रो वर्षमा अध्ययनरत छिन् । उनी अहिले प्राक्टिकलमा व्यस्त छिन् । भावनालेपनि आफ्नो प्राक्टिल सकेसँगै तरकारी खेती गर्ने सोच बनाएकी छिन् । प्राविधिक शिक्षामा एकदमै राम्रो भएको र कृषिमै आफ्नो भविष्य देखेको उनी बताउँछिन् । विद्यालयले बिनाब्याज ऋण दिने हुँदा उनी केही समयमै तरकारी खेती गर्ने तयारीमा जुटेकी छन् ।
विद्यालयले बंगुर, खरायो, माछा, मौरी, बाख्रा, कुखुरा पालन, तरकारी खेती, इँटा उद्योग सञ्चालन गर्दै आएको छ । ती सबैमा प्राविधिक शिक्षा अध्ययन गरिरहेका विद्यार्थीले काम गरिरहेको प्राचार्य नारायण सिग्देलले जानकारी दिए । उनका अनुसार विद्यालयले आईएससीएजीको ३ वर्षे कोर्सको अवधिभर अध्यनरत विद्यार्थीले न्यूनतम ३ लाख रुपैयाँ आम्दानी गर्नुपर्ने नियम बनाएको छ । त्यसका लागि विद्यालयले जमिन र ऋण उपलब्ध गराउँछ ।
‘अवसर छ’
नारायण सिग्देल, प्राचार्य जनज्योति मावि, बड्डीचौर, सुर्खेत
हामीले सुरुमा साधारण पढाइ मात्र सञ्चालन गथ्र्यौं । साधारण पढाइका बेला विद्यार्थी भने उति उत्सुक देखिँन्थेनन् । आजभोलि भने हामीले विद्यार्थीलाई बेग्लै वातावरण दिएका छौं । पढ्नुपर्छ भन्ने चेतना जगाएका छौं । प्राविधिकसँगै साधारण पढाइले राम्रो बन्नुका साथै विद्यालय, अभिभावक, शिक्षक, विद्यार्थी सबैमा प्रगति पनि भएको छ । म यहाँ आउँदा साधारण पढाइ मात्रै हुन्थ्यो । एकपटक म रामपुरको कृषि स्कुल हेर्न गएको थिएँ । त्यहाँको वातावरणले मलाई आकर्षित ग¥यो । यस्तै स्कुलको आवश्यकता हामीलाई पनि छ भन्ने सोच आयो । सामुदायिक स्कुल पढेर थोरै विद्यार्थीले मात्रै जागिर खाएको अवस्था छ । प्राविधिक शिक्षा पढेको विद्यार्थीले सामुदायिक स्कुलभन्दा आर्थिक हैसियत राम्रो बनाएर बसेको देखेको छु । देशको अवस्था हेर्ने हो भने सामान्य पढाइ भएकाहरु बेरोजगार भएको दुखद अवस्था छ । प्राविधिक शिक्षा पढेका विद्यार्थीहरुले आफ्नै देशमा अझै कृषि व्यवसाय गरी खान सक्छन् । यसरी योजना बनाएपछि जनज्योतिमा पनि सीटीईभीटीसँग सम्बन्धन लिई २०६८ देखि प्राविधिक शिक्षा थालेका हौं । हामीले प्राविधिक शिक्षा सुरु गरेसँगै सुरुमा १५ महिने कृषि पढाउन थाल्यौं । बिस्तारै २९ महिने कृषिलगायत भेटेनरी पढाउन थालेका छौं । प्राविधिक शिक्षा पढाउँदै गर्दा सीपसहितको पढाइ उपलब्धि हुन्छ भन्ने सोच आएपछि हामीले विद्यार्थीलाई पढाइसँगै व्यवहारिक ज्ञान पनि दिइरहेका छौं । यसले गर्दा प्राविधिक शिक्षा पढ्ने विद्यार्थीले आ–आफ्नो समूह बनाएर पढाइसँगै कृषि व्यवसाय गर्दै आइरहेका छन् । यसबाट उनीहरुले आफ्नो खर्चसमेत जुटाएका छन् । पढाइका साथै विद्यार्थीहरुलाई व्यावहारिक ज्ञान दिएपछि यहाँका सबै विद्यार्थी रोजगार छन् । कतिपयले कृषि व्यवसाय गरेर पनि अरुलाई रोजगार दिएको अवस्था छ । कहिले कसो मलाई फोन गरेर सम्झन्छन् आफूले पढाएको विद्यार्थीले सम्झँदा निकै खुसी लाग्छ ।
पढाइ राम्रो, छैन पूर्वाधार
सुर्खेतको बडाखोलीमा २०३० मा स्थापना भएको नेपाल राष्ट्रिय उमाविमा पूर्वाधारको समस्या देखिएको छ । प्रावि हुँदैउमाविसम्म पुगेको यो विद्यालयको पढाइ भने उत्कृष्ट छ । उत्कृष्ट पढाइकै कारण यहाँ अध्ययनरत विद्यार्थीसमेत उत्साही देखिन्छन् । उत्कृष्ट अध्यापनसँगै यहाँ २०६९ बाट प्रविधिक शिक्षा सुरु भएको हो । योसँगै विद्यार्थीको चापसमेत बढेको विद्यालयको भनाइ छ । यहाँ पढ्ने विद्यार्थीले पछिल्लो २ वर्षयता एसएलसीमा जिल्लाकै उत्कृष्ट नतिजा ल्याएका छन्।
कक्षा १ देखि यही विद्यालयमा पढेकी १२ अध्ययनरत मुना केसी भन्छिन्, ‘यहाँको वातावरण निकै राम्रो छ ।’ उनी यहींबाटै एसएलसीमा ‘ए ग्रेड’ ल्याएकी थिइन् । मुनाका अनुसार यहाँको पढाइ पहिलेको तुलनामा राम्रो बन्दै गएको छ । तर, विद्यालयले किशोरीका लागि रजस्वला हुँदा प्याड र व्यवस्थित शौचालयको व्यवस्था गरिदेओस् भन्ने उनको अपेक्षा छ । उनले भनिन्, ‘पढाइमा केही समस्या छैन, तर रजस्वला हुँदा प्याड र शौचालयको व्यवस्था नहुँदा कहिलेकाहीं भने पढाइ छुट्छ ।’ यस्तै १२ कक्षामै अध्ययनरत प्रदीप भारती पनि एसएलसीमा यहींबाटै ‘ए प्लस’ ल्याएर उत्तीर्ण भएका हुन् । वातावरणकै कारण यहाँ पढ्न थालेको उनी बताउँछन् । ‘यहाँको पढ्ने वातावरणदेखि लिएर शिक्षकहरुले एकदमै राम्रोसँग बुझाएर पढाउनुहुन्छ, त्यसैले बाहिर नगई यहीं प्लस टु पढेको हुँ,’ उनले भने ।
एग्रिकल्चर साइन्स लिएर पढेका प्रदीपको पढाइमा कुनै गुनासो नरहे पनि प्राक्टिल भने धेरै नभएको दुखेसो छ । उनी भन्छन्, ‘एग्रिकल्चर साइन्स पढेको हुँदा प्राक्टिल आवश्यकता पर्छ तर यहाँ धेरै हुँदैन । पढाइ सुधारका लागि प्राक्टिल जरुरी छ ।’ यस्तै यहाँ अध्यापन गराउने शिक्षक स्थायी नहुँदा विद्यार्थी र विद्यालय दुवैले हैरानी बेहोर्नुपरेको छ ।
यहाँको पढाइबाट अभिभावक पनि उत्तिकै सन्तुष्ट छन् । ‘पढाइ राम्रो छ, यही देखेरै छोरालाई यहीं पढाएको हुँ,’ अभिभावक झकवीर नेपालीले भने । यहाँको पढ्ने वातावरणले छोराको पढाइमा सुधार आएको बताउने झकवीरले सबै विद्यार्थीलाई ट्युसनको साटो कोचिङ पढाउँदा अझ राम्रो हुने सुझाउँछन् । विद्यालयले अन्य केही कुरामा ध्यान दिए राम्रो हुने उनको बुझाइ छ । उनका अनुसार विद्यालयमा खानेपानी र शौचालयको आवश्यकता टड्कारो देखिन्छ । यस्तै चउरमा तारजालीको आवश्यकता रहेको पनि उनले बताए ।
विद्यालयका सहायक प्राचार्य रामबहादुर विकले विद्यार्थीलाई पढाइमा अब्बल बनाउन नियमितसँगै अतिरिक्त कक्षाको व्यवस्था गरेको बताए । उनका अनुसार विद्यार्थीको पढाइ सुधारका लागि बिहान ६ देखि साँझ ६ बजेसम्म पढाइ हुन्छ । ‘हामीहरुले विद्यार्थीको पढाइ राम्रो होस् भन्दै अतिरिक्त कक्षा सञ्चालन गरेका छौं, समूह बनाएर अन्तक्र्रियात्मक कार्यक्रमहरु गरिरहेका हुन्छौं, साथै टर्मिनल एक्जाम पनि लिइरहेका हुन्छौं,’ उनले भने ।
विद्यार्थीलाई प्राक्टिलका लागि विद्यालयनजिकै ४ रोपनी जग्गा भाडामा लिएको उनी बताउँछन् । विकका अनुसार यहाँ कक्षा ९ देखि १२ सम्म बाली विज्ञान विषयमा प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा सञ्चालन भएको छ । उनका अनुसार पढाइ राम्रो र सुधारात्मक भए पनि विद्यालयमा भौतिक पूर्वाधारको समस्या छ । यहाँ साधारणसँगै प्राविधिक शिक्षा पढ्ने विद्यार्थी टाढा–टाढाबाट हिँडेरै आउने गरेको सहायक प्राचार्य विक बताउँछन् ।
यहाँ स्थायी शिक्षकको व्यवस्था नहुँदा पढाइमा केही असर परेको उनको पनि स्वीकारोक्ति छ । विद्यालयमा इन्टरनेटको पहुँच अझै नपुगेको तर प्रयास भने जारी रहेको उनी बताउँछन् । उनका अनुसार विद्यालयमा कम्प्युटर शिक्षा पढाउने गरिएको छ । यद्यपि पर्याप्त कम्प्युटर नहुँदा केही सास्ती झेल्नुपरेको छ । भौतिक पूर्वाधारको कमी भए पनि असर नपर्ने गरी विद्यार्थीलाई शिक्षा प्रदान गरिरहेको उनी बताउँछन् । व्यवस्थापन समिति सदस्य ललितकुमार आरसीले विद्यालयको पढाइ अब्बल रहे पनि भौतिक पूर्वाधारमा भने केही कमी रहेको स्वीकार्छन् । यहाँको पढाइकै कारण अन्य जिल्लाबाट विद्यार्थी आउने गरेको उनी बताउँछन् । अभिभावक, विद्यार्थी र शिक्षक सबै यहाँको पढाइबाट सन्तुष्ट रहेको उनको भनाइ छ । उनी भन्छन्, ‘राज्यबाट केही सहयोग भए थप केही गर्न सकिन्थ्यो कि ?’
टोटल राष्ट्रिय मासिकबाट
https://www.khabarera.com/total/archives/2687
प्रकाशित मिति: १३ चैत्र २०७३, आईतवार १४:१६