नेपाली राजनीतिभित्रको पनि तिनवटा आयामसँग विशेष रुपमा जोडिएका र भुल्नै नसकिने एउटा अग्लो व्यक्तित्व बनाएका नेता हुन् गिरिजा प्रसाद कोइराला । उनी समकालिन राजनीतिमा सबै भन्दाबढी देश घुम्ने र जनतासँग बढी सात्क्षारकार गर्ने नेताका रुपमा थिए । जनसम्पर्क राजनीतिको एउटा आयाम हो । उनी यो आयामका अगुवा समेत थिए । एक पटक कृष्ण प्रसाद भट्टराईलाई कार्यकर्ताहरुले जिल्ला घुम्न अनुरोध गर्दा ‘जादैन, म गिरिजावावु हो र ?’ भन्ने ओठे जवाफ फर्काएका थिए रे ।
त्यस्तै राजनीतिको अर्को आयाम भनेको सहमति र सहकार्यको वातावरण निर्माण गर्न सक्नु हो । गिरिजा प्रसाद कोइरालाले आफ्नो जीवनको उत्तरार्धमा सहमतिको र सहकार्यको मार्गमा देशलाई सफलतापूर्वक हिंडाएका थिए । कुनै बेला कम्युनिष्टहरुका कट्टर आलोचक भनेर चिनिएका र निषेधको राजनीति गर्ने व्यक्ति भनेर समेत आलोचित कोइरालाले मुलुक र लोकतन्त्र संकटमा पर्दा सहमति सहकार्यको बाटोमा देशलाई कुशलतापूर्वक हिंडाउन सकेका थिए । लोकतन्त्रप्रतिको संझौताहिन प्रतिबद्धता र नेपाली राष्ट्रियता प्रतिको गहिरो सजगता उनको राजनीतिको विशेषता थियो । यही विषेताका कारण उनी देशभित्रका सबै शक्तिसँग सहमतिको हात अगाडि बढाएर राष्ट्रिय समस्या समाधान गर्न बलियो इच्छाशक्तिका साथ सहकार्य गर्न अग्रसर भए । यही अग्रसरताले नेपाली राजनीतिबाट हिंसालाई विदाई गर्दै विश्वलाई चकित तुल्याउने ढंगले मौलिक प्रकारको शान्ति प्रक्रिया प्रारम्भ भयो र सफल पनि भयो ।
अर्को आयाम भनेको जनभावनाको जगमा उभिएर निर्णय गर्न सक्ने क्षमताको प्रदर्शन हो । तर यस्तो निर्णय गर्दा विभिन्न खाले स्वाभाविक अस्वाभाविक शक्ति केन्द्रहरुलाई पनि सन्तुलनमा राख्नु पर्ने हुन्छ । राजनीतिको यो आयाममा पनि कोइराला अब्बल मानिए । शान्ति प्रक्रियाको प्रारम्भ र कार्यान्वयनको चरणमा उनले यो विशिष्ट क्षमता प्रदर्शन गरेका थिए । भारतको अनिच्छाका बाबजुद अनमिन भित्राउनु चानचुने कुरा थिएन । यस्ता धेरै घटनाहरु छन्, जसले कोइरालाको यो विषेशतालाई उजागर गरिदिएको छ ।
कल्पना गरौं, आज उनी बाँचेको भए के हुन्थ्यो ? यस्तो कल्पना त्यति बेला मात्र हुने गर्दछ, जव अहिलेको नेतृत्वप्रति मानिसको आशा टुट्छ र केही महत्वपूर्ण निर्णय गर्न यो नेतृत्व सक्षम होला भन्ने विश्वास पटक्कै रहदैन । हामी यस्तै अवस्थामा छौं, त्यसैले कल्पना गर्ने गर्छौं कि गिरिजा प्रसाद कोइराला बाँचेका भए के गर्दा हुन् ? साच्चिकै, कोइराला भएको भए देश यति लथालिङ्ग हुन्थेन । ‘असफल भए गिरिजा प्रसाद असफल हुन्छ, चुनाव हारे कांग्रेसले हार्छ तर देशले जित्छ’ कोइरालाले भनेका थिए, ‘म देशले जित्ने जुवा खेल्दैछु ।’ आजआफ्नो पराजय स्वीकार्दै देशलाई जिताउने ‘जुवा’ खेल्ने हिम्मतको खाँचो छ । निर्वाचन जति पर सर्छ, देश त्यति समस्यामा पर्दै जान्छ । कोइरालाले ०६४ को चुनाव कांग्रेसले हार्छ भन्ने जान्दा जान्दै चुनाव गराए र देशमा एउटा वैधानिक संस्था खडा गरिदिए ।
आज तोकिएको चुनावको विपक्षमा बोल्नेहरु पनि छन् । चुनाव तोक्नेहरु पनि त्यही मितिमा चुनाव गराउन तयार छन् कि छैनन् भन्ने आशंका उत्पन्न भइरहेको छ । चुनाव नहुनु भनेको संघीय नेपालको संविधान कार्यान्वयनमा जटिलता थप्दै जानु हो, मुलुकलाई तदर्थवादमा राखिराख्नु हो । यसो गर्दा मुलुकले सम्मृद्धिको यात्रा नाप्न सक्दैन । त्यसैले गिरिजा प्रसाद कोइरालाले झै देशले जित्ने खेल खेल्न सबै पक्ष अग्रसर हुनुपर्ने अवस्थामा हामी उभिएका छांै । कोइरालालाई श्रद्धाञ्जली दिनु भनेको देश संटमा पर्दा आफु हारेर पनि देशलाई जिताउने र अग्रगामी यात्रातर्फ अग्रसर गराउने निर्णय लिन सक्ने क्षमताको अनुसरण गर्नु हो ।
आज गिरिजा प्रसाद कोइरालाले झै जनभावनाको जगमा उभिएर सबै शक्तिलाई सन्तुलनमा राख्दै देशमा वैधानिक संस्थाहरु खडा गर्न तर्फ अग्रसर हुने नेतृत्वको अभाव देखिएको छ । यो अभाव पनि हामी भित्रैबाट पूर्ति गर्नुपर्ने हो । हाम्रो नेतृत्वले त्यो हैसियत देखाओस् अनी लोकतन्त्रलाई मजबुत बनाउने अनी लोकतान्त्रिक अभ्यासलाई अगाडि बढाउने निकाय गठन गर्न खुट्टा नकमाओस् । ‘जनताको चाहना स्थानीय चुनाव हो, नेताको स्वार्थले लोकतन्त्रलाई अभ्यासमा लैजाने यो महानअभियान रोकिनु हुदैन’ यो आवाज उठाउदै गिरिजा प्रसाद कोइरालाप्रति सम्मानका साथ हार्दिक श्रद्धाञ्जली व्यक्त गरौं
प्रकाशित मिति: ७ चैत्र २०७३, सोमबार ०८:४४