नेपाली फिल्म उद्योगमा सरोज खनाल यस्तो नाम हो जसले कुनैबेला एकछत्र राज गरेको थियो । उनी नेपाली कलाकारितामा २४ वर्षको उमेरदेखि सक्रिय छन् । २०४६ मा बनेको विजय पराजय उनको डेब्यु फिल्म हो । उनले तपस्या, मनकामना, चोट, अरुणिमा, प्रेमपिण्डलगायत सफल फिल्ममा अभिनय गरेका छन् । तत्कालीन समयमा खनाल चकलेटी नायकमा दरिन्थे । तिनै अभिनेतासँग गरिएको कुराकानी ।
कलाकारिता भनेको के हो ?
जीवन बाँच्ने आधारलाई कलाकारिता मान्न सकिन्छ । जसले मानिसको कथा, स्क्रिप्टहरु लेख्नुहुन्छ अर्थात् लेखकले आफूवरपर देखिएका व्यक्तिको क्यारेक्टर बनाउने हो । उहाँहरुले बनाइदिएको पात्रलाई नजिकबाट नियाल्ने कसैले कोसिस गर्छ भने यसलाई कलाकारिता मान्न सकिन्छ ।
नेपाल र बाहिरको कलाकारितामा के भिन्नता देख्न सकिन्छ ?
यो सबै आफ्नो संस्कृतिमा निर्भर रहन्छ । जस्तो भारतको जस्तो फिल्म नेपालमा बनाउँदा चल्दैन भने नेपालको जस्तो फिल्म त्यहाँ नचल्न सक्छ । अनि हलिउडमा सुपरहिट भएको फिल्म बलिउडमा नचल्न सक्छ । किनभने त्यो संस्कृति यहाँको मानिसले अंगीकार गर्न सकिरहेको हुँदैन । त्यसैले आफू जता नजिक हुन्छ, त्यहींको संस्कृतिअनुसार पस्कियौं भने मानिसले पनि आत्मसाथ गर्नसक्ने अर्थात् बुझ्न सक्ने हुन्छ । जस्तो अहिले हलिउडमा साइन्स फिक्सनका फिल्महरु बन्छन्, जसलाई हामी कल्पनासमेत गर्न सक्दैनौं यसलाई हाम्रो गाउँमा देखाइदिने हो भने केही पनि बुझ्न नसक्ने अवस्था रहन्छ । हाम्रो संस्कृति जस्तो छ त्यसैलाई समेटेर अघि बढ्न सके यो दीगो हुन्छ । बजार पनि सोही किसिमले पाउँछ होला ।
कलाकारितामा लागेर बाँच्न सकिने आधार छ ?
हाम्रो देशमा अझैं पनि निर्धक्क हुने स्थिति त छैन । किनभने यसका लागि बजार हो । बजार सानो छ । हाम्रा १÷२ फिल्मले कमाएका छन्, नकमाएका होइनन् । तर, औसतमा हेर्दा बाँच्न सकिने स्थिति भने छैन । बजार बढ्न सकेन । वर्षमा सय फिल्म बन्छन् चल्ने भने ५ वटा मात्रै हुन्छन् । सधैं सबैले घाटाको व्यापार गर्न सक्दैन, गर्ने कुरा पनि आउँदैन । त्यसैले कुनै निर्माताले आफ्नो पूरा बलले एउटा फिल्म बनाउँछ, डुब्यो भने पनि निश्चित रकम डुबाउँछ र भाग्छ । तर, यसमा दीगो रुपमा काम गर्छु, जीवन कलाकारितैमा अर्पण गर्छु भनेर आउनेका लागि भने चुनौती छ । हामीले अहिले पनि फिल्मको गुणस्तरीयता बढाउने त छँदै छ आफ्नो ठाउँमा, परिमाणभन्दा पनि । तर, यो क्षेत्रमा लागेकाले बजार विस्तार कसरी गर्न सकिन्छ भनेर जोड दिनुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ । यसका लागि राज्यको सहयोग पनि उत्तिकै आवश्यक छ । यहाँ फिल्म बनाउनुभन्दा पनि चलाउन गाह्रो छ । वास्तवमा सबै सहज हुन आवश्यक छ । गुणस्तर फिल्म बन्ने संयन्त्र निर्माण भयो भने पनि केही हदसम्म कलाकारितामै लागेर बाँच्न सक्ने आधार तय हुन सक्थ्यो ।
आफैं केही रकम लगानी गरी सोखले फिल्म खेल्ने र भित्रैदेखि कलाकारितामा लागेर केही गर्छु भन्नेबीच तालमेल नमिलेको हो ?
वास्तवमा नेपाली फिल्म उद्योगले मार यहींनेर खाइरहेको अवस्था छ । यो क्षेत्रमा स्थिरता नहुनुको कारकका रुपमा यसलाई लिन सकिन्छ । मानिस अहिले पहिलाको तुलनामा व्यस्त रहेको हुँदा हलसम्म पुग्न सजिलो त छैन । सिनेमा हेर्ने भनेको अहिले निकै गाह्रो मानिन्छ । पैसा पनि धेरै लाग्ने समय पनि उत्तिकै लाग्ने । फिल्म हेर्न जान पूरै व्यवस्था मिलाएर जानुपर्ने हुन्छ । नराम्रो फिल्म बन्यो भने त दर्शकको पैसा खेर त गयो नै समय पनि खेर जाने अवस्था हुन्छ । यस्तो झेलेको व्यक्ति पुनः फर्किएर हलसम्म जाने दुःख भने गर्दैन । फिल्मबाट केही पनि रिटर्न पाउन सकेन भने ऊ पुनः किन हल जाला र ? त्यसकारण अनुहार मात्रै देखाउन चाहने प्रवृत्ति भएका कलाकार, १ आना जग्गा बेचेर सोख पूरा गर्न कलाकार बन्न आउनेले यो क्षेत्र धुमिल भएको मान्न सकिन्छ । कतिपय अवस्थामा पैसा भएको तर समाजमा आफ्नो कुनै परिचय नभएको व्यक्ति पनि यो क्षेत्रमा नआएका भने होइनन् । उनीहरू भने दीगो रुपमा टिक्न सकेको देखिँदैन ।
कलाकारितैमा लाग्छु, एक किसिमको उचाइ बनाउँछु भनेर पछिल्लो समय आएका कलाकारको भविष्यलाई कसरी हेर्न सकिन्छ ?
भविष्य त ठीकै छ । पहिलेको जस्तो अवस्था त छैन । यसमा अलिकति आशावादी हुन सकिन्छ । ऊ कत्तिको लगनशील छ भन्ने कुरा कलाकारमै निर्भर हुन्छ । यो क्षेत्रमा बाहिरी रुपमा देखिएजस्तो नभएर लगनशील भई टिक्न सक्यो भने नयाँ कलाकारले पनि आफ्नो भविष्य उज्ज्वल बनाउन सक्ने अवस्था छ । सच्चा कलाकारिता गर्नेले सफलता त पाउन सक्छन् नै ।
कलाकारितामा लाग्नेले अध्ययन गर्नै पर्दैन, पैसा भए पुग्छ भन्ने प्रवृत्ति छ र ?
किन नहुनु । त्यही भएर त आज आयो भोलि गयो । कहाँ आयो, कतिखेर फिल्म चल्यो केही थाहा हुँदैन । पछिल्लो समय स्टेजबाट आएका कलाकारको नेपाली फिल्ममा बाहुल्यता छ यसलाई सकारात्मक मान्न सकिन्छ । उनीहरूले सफलता पनि पाइरहेको हामी देख्न सक्छौं ।
थियटर र फिल्मको भिन्नता के हो ?
फिल्म भनेको झुटको खेती हो । थियटर भनेको साँचो जीवन हो । थियटर १ फिटको दूरीमा दर्शक हुन्छन् कलाकारले त्यहीं नाटक देखाउनुपर्ने हुन्छ । जस्तो देखायो तुरुन्त प्रतिक्रिया आउन सक्छ, चाहे राम्रो या नराम्रो नै किन नहोस् । कलाकारले यहाँ केही कुरा पनि ढाँट्न पाउँदैन । जे गर्ने हो दर्शकले तत्काल देखिरहेको हुन्छ । फिल्ममा भने यो सबै सुधार्ने मौका पाउन सकिन्छ । यो अभिनय लुकेर गरिन्छ । केही टिमका अगाडि यसलाई राम्रो बनाउन ५०औं टेकसमेत लिइन्छ । क्रिम चिजहरु मात्र निकालेर दर्शकलाई पर्दामा पछि देखाइन्छ । नाटकमा भने यस्तो हुँदैन । अर्को कुरा के छ भने एउटा क्यारेक्टर लिएर आएको कलाकार नाटक नसकिनेबेलासम्म दायाँबायाँ सोच्ने फुर्सदै पाउँदैन । सिनेमामा भने एक सर्ट दियो बाहिर निस्किएर गफ ग¥यो अर्को लाइफ जीउन सक्यो । ५ मिनेटपछि पुनः क्यारेक्टरमा घुस्यो । अर्थात् सिनेमामा इनआउट हुन्छ । थियटरमा भने आउट हुन पूरै नाटक सकिनु आवश्यक मानिन्छ । एउटा वास्तविक कलाकारका लागि भने स्टेज (थियटर) नै राम्रो मानिन्छ ।
अमेरिका बसाइपछि तपाईंको नेपाल आगमनलाई जोडेर विभिन्न टिप्पणी भए, यसलाई तपाईंको भित्री मनले कस्तो महसुस गरेको थियो ?
अलिकति नरमाइलो त लाग्यो नै । तर, त्यसले मलाई बेफाइदा त गरेन । फाइदा ग¥यो, चर्चा गराइदियो मेरोबारे । सरोज खनाल फर्कियो भन्ने सबैले थाहा पाए । कतिपय कलाकार आउनेजाने गरे पनि मेरोजस्तो चर्चा कसैले पाउन सकेन । यसमा मैले के सोचें भने सबैलाई जवाफ दिन थालेपछि म बौलाउँछु । यसको जवाफ मैले अभिनयबाटै दिने भन्ने ठानें, चुप लागेर बसें कसैलाई जवाफ दिन उचित ठानिनँ र केही फिल्म पनि गरें । नाटकहरू पनि गर्न थालें । त्यसपछि मेरो विषयमा नकारात्मक टिप्पणी गर्नेहरू विस्तारै चुप लाग्ने स्थिति बन्यो । अहिले भने सरोज खनालले राम्रो गरिरहेको छ भन्ने प्रशंसा चौतर्फी आउन लागेको छ । अहिले कसैले पनि यो मान्छे आएर देशका लागि भार भयो भनेर भन्दैन, जसले गाली गरेको थियो ऊ पनि यसले गर्दा राम्रो भयो भन्न थालेको अवस्था छ ।
नाटकको पहिले र अहिलेको अवस्था तुलना गर्दा कस्तो पाउनुहुन्छ ?
अहिले नाटक पनि गरिरहेको छु, पहिलेको तुलनामा अहिले दर्शक राम्रो पाउन सकेको अवस्था छ । यसमा बौद्धिक व्यक्तिहरूको सहभागिता बढेको महसुस गरेको छु । नाटक हेर्ने संस्कृतिको विकास भएको अनुभव भइरहेको छ । दर्शक पनि कुन विषयको नाटक हेर्न जान लागेको पहिल्यै अध्ययन गरी आउँछन् । नाटकले पनि मलाई राम्रै सहयोग गरेको अवस्था छ । पहिले र अहिले नाटक प्रदर्शनमा फरकपन पाउन सकिन्छ । पहिला नाटक र सिनेमा हेर्ने उस्तैउस्तै खालका दर्शक हुन्थे । पहिला नाटक फन (मनोरञ्जन) का लागि मात्रै हेरिन्थ्यो । गहन विषयमा नाटक पनि हुँदैनथ्यो । अहिले गहन विषयमा नाटक गरिन्छ त्यही किसिमको दर्शकसमेत पाउन सकिएको छ । आर्थिक हिसाबमा पनि यो सबल मानिन्छ । झन्डै एउटा फिल्म हेर्ने पैसाले नाटक हेर्न गाह्रो हुने अवस्था छ । अहिले एउटा नाटक हेर्ने पैसाले २ वटा फिल्म हेर्न पुग्छ । तैपनि दर्शकले हेरेकै छन् ।
टोटल राष्ट्रिय मासिकबाट
प्रकाशित मिति: ७ फाल्गुन २०७३, शनिबार ०७:४१