सन्दर्भ : सुशील कोइरालाको स्मृति दिवस
मेरो भावनात्मक रूपमा उहाँसँगको सम्बन्ध कहिल्यै नराम्रो भएन । सँगै राजनीति गर्दा पनि गिरिजाबाबुसँगै हामी धेरै कुरा सोध्थ्यौँ । उहाँ पहिलेदेखि नै अलि कम बोल्ने स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले विषयवस्तुभन्दा बाहिरका कुराहरू खासै हुँदैनथिए ।
शेरबहादुर देउवा
भर्खरै जेलबाट छुटेर २०२३/०२४ सालतिर एउटा कार्यक्रममा सहभागी हुन म बनारस गएको थिएँ । त्यही कार्यक्रममा मैले पहिलो पटक सुशील कोइरालालाई भेटेको थिएँ । त्यसपछि बीपीलाई भेट्न काठमाडौँ आउँदा उहाँसँग दोस्रो भेट भयो । सुशीलजी गिरिजाबाबुसँगै आउनुभएको थियो ।
त्यसपछि भने भेटघाट अलि बाक्लिन थाल्यो । केही समयपछि विमान–अपहरण काण्डमा उहाँलाई जेल हालियो । आममाफी पाएर उहाँ २०३६ सालमा भारतीय जेलबाट नेपाल फर्कनुभयो । जनमत–सङ्ग्रह सकिइसकेको थियो । त्यति वेलादेखि नै उहाँ गिरिजाबाबुको एकदमै निकट र सहयोगी भएर काम गर्नुहुन्थ्यो । गिरिजाबाबुलाई उहाँले राजनीतिक काममा धेरै नै सहयोग गर्नुभएको छ ।
उहाँ अत्यन्तै सौम्य, शालीन र भलादमी नेता हुनुहुन्थ्यो र सधैँ राम्रा कुरा गर्नुहुन्थ्यो । पहिलो भेटमै मलाई उहाँ भलादमी लागेको थियो । कम बोल्ने र कुनै लोभ–लालच नगर्ने उहाँको स्वभाव थियो । जीवनभर उहाँको स्वभाव, व्यवहार र दैनिकी एकनासको रह्यो । बीपीसँग बनारसमा बस्दादेखि प्रधानमन्त्री भएर बालुवाटारमा बस्दासम्म पनि उहाँको दैनिकी अत्यन्तै सरल थियो ।
उहाँ पनि बीपी र गिरिजाप्रसादलाई निकै मान्नुहुन्थ्यो । २०३९ सालमा बीपीको निधन भएपछि गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई र गिरिजाबाबु तीन नेता हुनुहुन्थ्यो । सुशीलजी र मैले पनि उहाँहरूसँगै काम ग¥यौँ । मेरो भावनात्मक रूपमा उहाँसँगको सम्बन्ध कहिल्यै नराम्रो भएन । सँगै राजनीति गर्दा पनि गिरिजाबाबुसँगै हामी धेरै कुरा सोध्थ्यौँ । उहाँ पहिलेदेखि नै अलि कम बोल्ने स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले विषयवस्तुभन्दा बाहिरका कुराहरू खासै हुँदैनथिए ।
व्यक्तिगत रूपमा उहाँ अत्यन्त सरल हुनुहुन्थ्यो । उहाँको त्यो सरलतामा कहिल्यै बदलाब आएन । मैले सुरुमा देख्दा उहाँ जस्तो हुनुहुन्थ्यो अन्त्यसम्म उस्तै देखिनुभयो । उहाँलाई घरपरिवार बनाउने, सम्पत्ति जोड्ने लोभ थिएन । उहाँले साँच्चिकै जीवनलाई नै राजनीतिमा रूपान्तरित गर्नुभएको थियो ।
पछि गिरिजाबाबुको निधनपछि उहाँ कांग्रेस–सभापति र प्रधानमन्त्री पनि हुनुभयो । उहाँकै त्याग र योगदानबाट संविधान पनि आयो । यो नेपाली जनता र नेपाली कांग्रेसका लागि खुसीको कुरा हो । बीपी र गिरिजाबाबुले देखेको सपना सुशीलजीको नेतृत्वमा पूरा भएको छ ।
उहाँको निधनले पार्टीलाई मात्र नभएर देशलाई नै अपूरणीय क्षति भएको छ । संविधान ल्याउन उहाँको महत्त्वपूर्ण योगदान थियो । संविधान जारी गर्न नहुने भन्ने चौतर्फी दबाबका विरुद्ध पनि उहाँले संविधान जारी गरेरै छाड्नुभयो । संविधान बनाउने काम संविधानसभाको भए पनि सरकारको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । त्यसैले संविधानसभाको ठूलो दलको सभापति र प्रधानमन्त्रीका रूपमा उहाँले संविधान जारी गर्न खेलेको समन्वयकारी भूमिका सधैँ नेपालीहरूले सम्झिइरहनेछन् । तर संविधान–कार्यान्वयन गर्ने वेलामा उहाँको निधन भयो । उहाँले देख्नुभएको संविधान–कार्यान्वयनको सपनालाई हामीले पूरा गर्नुपर्छ । उहाँले छाडेर गएको कामलाई अब हामीले पूरा गर्नुपर्छ । उहाँको अभावको शोकलाई शक्तिमा बदलेर अब सबै मिलेर अगि बढ्नुपर्दछ ।
मृत्यु हुनुभन्दा तीन–चार दिनअगि मेरो उहाँसँग भेट भएको थियो । उहाँको निवासमा बैठक पनि भएको थियो । म महाधिवेशनमा सभापतिको उम्मेदवारका रूपमा अगि बढ्दै थिएँ । उहाँ पनि सभापतिको उम्मेदवार बन्नुहुन्छ भन्ने लागेको थियो मलाई । म पनि अधिवेशनका काममा लागेको थिएँ । उहाँ पनि आफ्नै तयारीमा हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले अन्तिम अवस्थामा हामीबीच धेरै भेटघाट भएन । हामीबीच संविधान–कार्यान्वयन गर्ने र कांग्रेसलाई सबल बनाउने बारे प्रशस्त कुराकानी हुन्थे ।
माघ २६ गते राती साढे २ बजेतिर उहाँको निधनको खबर पाएँ । मीनेन्द्र रिजालले फोन गर्नुभएको थियो मलाई । खबर आएलगत्तै म महाराजगन्ज पुगेँ । उहाँलाई रुघाखोकी लागिरहन्थ्यो । अरू ठूलो रोग लागेको बारे थाहा थिएन । तर उहाँ बिदा हुनुभयो । उहाँले पूरा गर्न बाँकी रहेको संविधान–कार्यान्वयनको काम अब पूरा गर्ने जिम्मेवारी हाम्रो काँंधमा आएको छ । त्यसलाई हामी जिम्मेवारीका साथ पूरा गर्नेछौँ । उहाँप्रति श्रद्धा—सुमन ।
( नेपाली कांग्रेसका वरिष्ठ नेता देउवासँग गोविन्द परियारले गरेको कुराकानीमा आधारित)
सुशील’दा संझनामा पुस्तकबाट
प्रकाशित मिति: २६ माघ २०७३, बुधबार १२:१२