१. बागलुङ जिल्लाको ऐतिहासिक पक्ष तथा नामाकरण
बागलुङ पछिल्लो राजनैतिक विभाजनमा प्रदेश नम्बर चार र तत्कालीन अवस्थामा पश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको धवलागिरी अञ्चल भित्र पर्ने प्राकृतिक रूपले चिटिक्क परेको सुन्दर पहाडी जिल्ला हो । झोलुङ्गे पुलको जिल्लाका रूपमा आफ्नो चिनारी बनाउन सफल यो जिल्ला नेपालभित्रको सानो नेपाल तथा सोह्र हजार पर्वतको नामले पनि प्रसिद्ध छ । यो जिल्ला झ्याउरे लोकलयको उद्गम स्थलका रूपमा पनि चिनिन्छ । यो जिल्ला २८ डिग्री १५ मिनेट उतरी आक्षंश देखि २८ डिग्री ३७ मिनेट दक्षिणी अक्षांश र ८३ डिग्री ०० मिनेट पूर्वी देशान्तरदेखि ८३ डिग्री ३६ मिनेट पूर्वी देशान्तर भित्र १,७८४ वर्ग कि.मि. भू–भागमा फैलिएको छ । यस जिल्लाको औषत लम्बाइ ८२.५ किलोमिटर र औषत चौडाइ २३.८२ किलोमिटर रहेको छ । यस जिल्लाभित्र विभिन्न ठाउँमा (क) उपोष्ण, (ख) समशितोष्ण, (ग) ठण्डा शितोष्ण, (घ) लेकाली, र (ङ) हिमाली हावापानी पाइन्छ । बागलुङ जिल्लाको बागलुङ बजार जिल्लाको मात्र सदरमुकाम नभएर धौलागिरी अञ्चलकै सदरमुकामका रूपमा स्थापित छ । संस्कृतिको हिसाबले पनि बागलुङ विविधता युक्त छ । बाहुन र क्षेत्री जातिको बाहुल्यता रहेको यस जिल्लामा मगर, छन्त्याल, कामी, सार्की, दमाई, नेवार, गौचन, थकाली, गुरुङ्ग, र मुस्लिम लगायतका जातिको बसोबास पनि उल्लेख्य मात्रामा रहेको छ । यिनीहरुको रहनसहन, खानपान, धर्म, संस्कार, चाडपर्व, जात्रामा पनि विविधतायुक्त रहेको छ ।
यस जिल्लाको नामाकरण सम्बन्धमा पनि विभिन्न रोचक कहावत, जनश्रुति तथा किम्बदन्तीहरू पाइन्छ । एक कहावत अनुसार संस्कृत भाषाको व्यांघ्रालुनातीति शब्दमा “व्याघ्रको” अर्थ “बाघ” “लुनातीति” को अर्थ “लुञ” अर्थात छेदनु र काट्नु वा मास्नु हुन्छ । कुनै समयमा यस ठाउँमा बाघै बाघहरूको ताँती हुने गर्दथ्यो जसका कारण यहाँको जनजीवन अति नै भयभित थियो । यस्तो डरलाग्दो वा दयनीय अवस्थालाई देखेर त्यसबेलामा मगर जातिका बलिया व्यक्तिहरूको समूहहरूको सक्रियतामा ती बाघहरूलाई छेदनु र काट्ने वा मास्ने जस्ता काम गरेका हुँदा बाघहरूलाई मास्ने उद्देश्यले गरेको कार्यको अर्थमा यस ठाउँको नाम “बाघ्रलुञ वा ब्याघ्रलुञ” रहन गइ अपभ्रंश भइ बागलुङ रहन गएको भन्ने मानिन्छ । त्यस्तै गरी “लुङ” को अर्थ लस्कर वा ताँती भन्ने जनाउने हुँदा कुनै समय यस क्षेत्रमा बाघहरूको लस्कर लाग्ने भएकोले यस ठाउँको नाम “बाघलुङ“ रहन गएको र पछि बागलुङ भएको हो भन्ने भनाइ पनि रहेको पाइन्छ । अर्को किम्बदन्ती अनुसार मगर भाषामा “वाग” को अर्थ केही उठेको खण्ड र “लुङ” को अर्थ केही समथर भन्ने बुझाउँछ । यसर्थ “बागलुङ” को भौगोलिक बनावटलाई हेर्ने हो भने कतै उठेको र कतै मैदान वा समथर जमिनको भाग भएकोले पनि यस ठाउँको नाम बागलुङ रहन गएको हो भन्ने मानिन्छ ।
नेपालको एकीकरण पूर्व यो जिल्ला चौबीसे राज्य अन्तर्गत पर्दथ्यो । त्यस समय यस जिल्ला अन्तर्गत पर्ने गल्कोट बिहुँकोट, संसारकोट, अर्नाकोट र माझकोट प्रसिद्ध कोट अन्तर्गत पर्दथे । पृथ्वी नारायण शाहको नेपालको एकीकरण अभियानमा गुल्मी, अर्घाखाँची, प्युठान, पर्वतका साथै बलेवा हुँदै बागलुङ समेत नेपाल अधिराज्यमा गाभिएको थियो ।
२. संक्षेपमा बागलुङ जिल्ला
३. बागलुङ जिल्लाको जातिगत बनावट
३. बागलुङ जिल्लाका नगरपालिका तथा गाविसहरू
४. बागलुङ जिल्लाका प्रमुख जलभण्डारहरु
५. बागलुङ जिल्लाका प्रमुख वन्यजन्तु/चराचुरुङ्गी/वनस्पति/जडिबुटी/खनिज पदार्थहरु
६. बागलुङ जिल्लाका प्रमुख उत्पादनहरु एवम् प्राप्त हुने स्थानहरू
७. बागलुङ जिल्लाका प्रमुख नाचहरु
७. बागलुङ जिल्लाका प्रमुख पर्यटकिय स्थलहरू
क) ढोरपाटन शिकार आरक्ष
प्रकाशित मिति: १३ कार्तिक २०७३, शनिबार १८:०९