सवारी दुर्घटना रोक्न सकिन्छ कि सकिँदैन होला ? यो बहस अति सामान्य लाग्न थालिसक्यो । किनकी आम नेपालीले जबदेखि दुर्घटनै दुर्घटनाका समाचारहरु बारम्बार सुन्न थाले, दुर्घटनामा आफन्तहरुलाई गुमाउन थाले तबदेखि यहि कुरा सोचिरहेका छन्, ‘के सवारी दुर्घटना रोक्नै सकिन्न त ?’
अचेल सवारी दुर्घटना रोक्न सकिन्छ कि सकिन्न होला, दुर्घटना रोक्न के गर्नुपर्छ होला, दुर्घटना रोक्ने जिम्मेवारी कसको होला जस्ता यावत् विषयहरुमा व्यापक बहस हुन थालेको छ । कतिपयले दुर्घटना रोक्न राज्यले पहल गर्नुपर्छ भनेका छन् त कतिपयले सम्बन्धित सवारी चालक नै दुर्घटनाको मुख्य दोषी भएको ठान्ने गरेका छन् । कतिपयले कच्ची सडक दुर्घटनाको कारक मान्छन् भने कतिपयले थोत्रा सवारी साधनका कारण दुर्घटना बढेको हो भन्छन् । सबैका तर्क जायज पनि लाग्छन् । दुर्घटनाको कारण त यस्तो रहेछ भन्ने लाग्छ, तर पनि त्यहि कारकलाई सच्चाउने पहल गर्न सक्दैनौँ । दुर्घटनाको कारक सवारी चालक वा सवारी साधन वा सडक जे भए पनि यसलाई कम गराउने निकाय भने सरकार मात्रै हो भन्ने हामीले ठान्छौँ ।
नेपालमा मोटरसाइकल, ट्याक्टर, ट्रक, जिप, कार, बसदेखि हवाईजहाज सम्मका दुर्घटना लगभग दिनदिनै भइरहेका छन् । सबै खालका दुर्घटनामा मानवीय क्षति भएकै छ, भौतिक क्षति भएकै छ । केही वर्ष पहिलेसम्म सवारी दुर्घटना केही कम नै हुन्थे । सायद सवारीका साधन नै कम भएकाले वा सबै गाउँगाउँमा सवारी साधन नपुगेकाले पनि दुर्घटना कम हुने गरेको र अहिले सवारी साधनहरुको प्रयोग बढी हुने गरेकाले दुर्घटना बढेको पनि एउटा कारण हुन सक्छ । जुनै कारणले दुर्घटना हुने गरेको भए पनि नेपालमा सवारी दुर्घटनाबाट वर्षेनी हजारौंले ज्यान गुमाउन बाध्य भएका छन् भने हजारौँकै संख्यामा घाइते भइरहेका छन् । कतिपय घाइतेहरु मरेतुल्य जीवन जिउन बाध्य छन् ।
यसरी लगातार दुर्घटना भइरहँदा, चालक, गाडी, सडक, राज्यजस्ता निकाय एवम् व्यक्तिहरु नै जिम्मेवार छन् भन्ने पत्ता लागिसक्दा पनि किन रोकिन्न त दुर्घटना ?
दुर्घटनाको प्रमुख कारण भनेको सम्बन्धित क्षेत्रमा यसबारे बहस नहुनु हो । जस्तो की कुनै पनि गाडी मालिकले गाडी किनेपछि उसले गाडीलाई पहिले भगवानको जिम्मा लगाउँछ, अनि चालकको जिम्मा लगाउँछ । उसले जानेर वा नजानेर आफ्नो गाडी सम्भावित दुर्घटना पर्ने विषय कहिल्यै पनि झिक्दैन, बोल्दैन, सोच्दैन । त्यसैगरी गाडी कुदाउने जिम्मेवारी पाएका चालकहरु, अरु धेरैको दुर्घटना देख्छन्, तर आफूले चलाईरहेको गाडीको सभ्भावित दुर्घटना अनुमान गर्दैन, उसले सोच्दै सोच्दैन र सोच्नु पाप ठान्छ, अर्थात्, सोच्नु भनेको दुर्घटना निम्त्याउनु हो भन्ने ठान्छ ।
दुर्घटना कम गर्न, गाडी चालकले यस विषयमा सम्बन्धित गाडी मालिकसँग छलफल गर्ने, दुर्घटना रोक्न आफूले गरेका पहलहरु, प्रयासहरु बारे जानकारी गराउने, दुर्घटना भइहालेपछिको अवस्थाबारे पनि कहिलकाँही समिक्षा गर्ने जस्ता कुराहरुले उनीहरुलाई दुर्घनाका विषयमा बढी सचेत गराउँदछ । अर्कोतर्फ दुर्घटना रोक्ने विषयमा सम्बन्धित सवारी साधनमा यात्रारत यात्रुहरुसँग समेत बेलाबखत कुराहरु ‘शेयर’ गर्ने, यात्रुहरुले दिएको सुझाव, उनीहरुको समस्या जस्ता कुराहरु चालकले सुन्ने गरेमा चालक मनोवैज्ञानिक रुपमा दुर्घटनाबाट बच्न तयार हुन्छ । हाम्रो देशमा बसका चालकहरु यात्रुहरुसँग कुनै पनि हिसाबले सम्पर्कमा नरहने, गाडीका सहयोगीहरुले यात्रुसँगको सम्बन्धलाई राम्रो बनाउने भन्दा पनि नमिठो बनाउन भूमिका निर्वाह गर्ने जस्ता कारणले पनि दुर्घटनालाई बढावा दिइरहेका छन् ।
प्राविधिकरुपमा दुर्घटना घटाउने उपायहरु खोज्ने हो भने थुप्रै हुन सक्छन् । गाडीको प्राविधिक पक्ष चेकजाँच गरेर चलाउने, बाटोको अवस्था हेरेर चलाउने, गाडीमा आवश्यक इन्धनको व्यवस्था गर्ने, गाडीको क्षमताअनुसार यात्रु राख्ने, गाडीलाई आवश्यक मापदण्ड पुरा गरेको सडकमा कुदाउनेजस्ता यावत हुन सक्छन् । यद्यपि दुर्घटना प्राविधिक कारणले मात्र हुने होइन । व्यवहारिक रुपमा पनि दुर्घटनालाई न्युनिकरण गर्ने उपायबारे छलफल र विमर्श गरिरहन आवश्यक छ ।
खासगरी सडक यातायातका साधनको दुर्घटना रोक्न सबैभन्दा ठूलो भूमिका चालककै हुन्छ । मेशीनरी वस्तु बिग्रिनासाथ सडक सवारी दुर्घटनामा पर्दैन । यद्यपि विग्रेकै अवस्थामा चलाइरह्यो भने दुर्घटनामा पर्ने हो । यस्ता यावत् कुराहरु चालकको हातमा छन् जसले दुर्घटनालाई नब्बे प्रतिशत न्युनिकरण गर्न सक्छन् । त्यसका लागि पहिलो कुरा चालकहरुलाई विभिन्न तालिमहरु दिन जरुरी छ, जसले उनीहरुलाई चालकहरुलाई भन्ने गरिएको ‘गुरु’ शब्दको अर्थ र व्यापकता थाहा होस् ।
चालकहरुलाई निश्चित पोशाकको को व्यवस्था गर्न जरुरी छ जसले गर्दा उनीहरु आफ्नो पेशा र पोशाकमा सजक बन्न सकुन्, अर्थात उनीहरु आफ्नो पेशाको मर्यादा राख्न प्रेरित बनुन् ।
चालक र सम्बन्धित यातायातका साधनका मालिकहरुलाई दुर्घटनाका विषयमा विभिन्न अभिूमखिकरण कार्यक्रम गरी सँगै सहभागी बनाउन सकियोस्, जसले गर्दा उनीहरु यस विषयमा खुलेर कुरा गर्न सकुन्, के हुँदा दुर्घटना हुन्छ, साधन कस्तो अवस्थामा छन, यस्तो अवस्थामा हुँदा केकस्ता जोखिमहरु हुन्छन् भन्ने विषयमा उनीहरुबीच आपसमा कुराकानी होउन् । जसले हरके पल उनीहरुलाई संयम बनाओस् ।
कुनै आर्थिक भार नभई अपनाइने यी उपायले दुर्घटना घटाउन अवस्य सहयोग गर्नेछन् । सवारीका साधनमा भएको सिण्डिकेट, थोत्रा सवारी साधन, साँघुरो र कच्चीबाटो जस्ता समस्याको समाधान त हाम्रो देशमा कहिले होला र ?
प्रकाशित मिति: ११ आश्विन २०७३, मंगलवार १६:२८