काठमाडौ, १५ भदौ । नेपालमा पेशागत (व्यवसायजन्य) रोगका बारेमा पर्याप्त जानकारी नहुँदा शारीरिक र बौद्धिक दुवै श्रमिक उत्तिकै मात्रामा रोगी हुँदै आएका छन् । फलस्वरूप विभिन्न पेशाकर्मी र कामदारमध्ये ७५ प्रतिशतमा दीर्घरोग देखिएको छ । बाँकी २५ प्रतिशतमा भने कुनै न कुनै प्रकारको रोग आफ्नै पेशाका कारण लाग्ने गरेको छ ।
प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा स्रोत केन्द्र (रेस्फेक)ले गरेको दु्रुत अध्ययन प्रतिवेदनअनुसार ७५ प्रतिशत दीर्घरोगीमध्ये ३२ प्रतिशतमा आँखाको र १३ प्रतिशतमा हाडको समस्या देखिएको छ । १२ प्रतिशत पेटसम्बन्धी रोगबाट पीडित छन् भने बाँकी अन्य विभिन्न दीर्घरोग लागेको पाइन्छ ।
अध्ययन प्रतिवेदनसम्बन्धी मङ्गलवार भएको छलफल कार्यक्रममा रेस्फेकका कार्यकारी निर्देशक शान्तलाल मुल्मीले उद्योग, कार्यालय, कलकारखाना, विद्यालयलगायत औपचारिक क्षेत्रमा काम गर्ने कामदार र कर्मचारीमा समेत यस्ता रोगको भयावह स्थिति रहेको बताए । उनका अनुसार निर्माण, घरेलु कामदार, कृषिलगायत अनौपचारिक क्षेत्रमा रहेका असङ्गठित कामदारहरूको पेशागत स्वास्थ्य झनै पीडादायी अवस्थामा छ ।
व्यवसायजन्य स्वास्थ्य सम्बन्धी अध्ययनकर्ता जीवन लोहनीले लुगा र खाने भाडामा निकै समस्या रहेको तथा ६८ प्रतिशतले सुरक्षा सामग्रीको प्रयोग नै नगरीकन धूलो धूवाँमा काम गर्ने गरेको तथ्याङ्क प्रस्तुत गरे । उनका अनुसार ५३ प्रतिशत कामदार चर्को ध्वनि प्रदूषणमा काम गर्न बाध्य छन् । औपचारिक क्षेत्रमा काम गर्ने बौद्धिक पेशाकर्मीमध्ये १७ प्रतिशत एउटै शैलीमा दिनभरि काम गर्छन् भने ३३ प्रतिशत एउटै ठाउँमा बसेर काम गर्छन् । यो तथ्याङ्कले भविष्यमा चर्को स्वास्थ्य समस्या निश्चित रूपमा उत्पन्न हुने लोहनीको ठहर छ ।
व्यवसायजन्य स्वास्थ्यका एकमात्र विज्ञका रूपमा रहेका काठमाडौं मेडिकल कलेजका प्राडा सुनीलकुमार जोशीले सन् २००० देखि यसबारेमा आफूले बहस पैरवी, स्वास्थ्य परीक्षण र प्रशिक्षण दिँदै आए पनि यसबारे आवश्यक चेतना जागृत गर्न कठिनाइ भइरहेको बताए । उनले भने, ‘यसबारे सरकारसमेत नीतिगत रूपमा स्पष्ट छैन ।’ उनका अनुसार व्यवसायजन्य स्वास्थ्य भनेको प्राथमिक कुरा हो, मानवअधिकार हो । काम गरेपछि ज्याला तलबसँगै रोग पनि लिएर आउने गरेको र सोही रोगका कारण समयअगावै मृत्यु वा दीर्घरोग बोक्नुपर्ने अवस्था नेपालमा रहेको उनले जानकारी दिए । रोगको कारक तत्व आफ्नै पेशा भएकाले यसको उपचारको जिम्मा पनि पेशाबाटै हुनुपर्ने उनको धारणा छ ।
नेपालमा खुट्टा भाँचियो भने उपचार आफैले गर्नुपर्छ । कथम्कदाचित क्षतिपूर्ति १ लाख पाए पनि कामबाट निस्कनु पर्ने र जीवनभर अपाङ्ग भई बाँच्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । उनले भने, ‘त्यसैले जीविकोपार्जनको जिम्मा कसले लिने भन्ने विषयमा नीतिगत स्पष्टता आवश्यक छ । उनका अनुसार श्रम ऐनले पेशागत रोग लागेको छ भने ‘रेकर्डिङ’ र ‘रिपोर्टिङ’ गर्नुपर्छ भनेको छ । तर, व्यवसायजन्य रोग भनेर कसले कसरी पत्ता लगाउने र कहाँ रिपोर्टिङ गर्ने भन्नेचाहिँ उल्लेख छैन ।
उनले अगाडि भने, ‘पेशागतजन्य सुरक्षा गर्ने भए स्वास्थ्य र श्रम मन्त्रालयले जिम्मा लिनुपर्छ । नेपालमा मलेरियाका लागि अर्बौं रुपैयाँ खर्च हुन्छ । तर, पेशागत स्वास्थ्यबाट मर्नेको सङ्ख्या मलेरियाभन्दा दोब्बर छ । यसमा कसैको चासो देखिएको छैन ।’
स्वास्थ्य मन्त्रालयका सहसचिव दीपेन्द्ररमण सिंहले खाने समयलाई छोट्याएर काममा डट्ने प्रवृत्ति हटाएर आवश्यकताअनुसार आराम गर्ने समय छुट्याउन मात्र सके पनि धेरै रोगबाट बच्न सकिने बताए । पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षासम्बन्धी नीति बनाउने काम भइरहेको जानकारी दिँदै उनले यथाशीघ्र यसले मूर्तरूप पाउने जानकारी दिए ।
उपभोक्ता महासङ्घका अध्यक्ष प्रेमलाल महर्जनले काभ्रेका ५ घरमा एकजनालाई विषादीका कारण स्तन क्यान्सर र घाँटी क्यान्सर रहेको खुलासा गरे । उनले भने, ‘इँटाभट्टामा १२ घण्टा लगातार धूलोमा काम गरेका हुन्छन् ।
मास्क लगाउँदैनन् । अनि खाल्डामा भएको पानीले नुहाउँछन् । अनि पेशागत स्वास्थ्य कहाँ सुरक्षित हुन्छ ? यसमा सरकार र उद्यमी दुवैले सोच्नुपर्छ ।’आर्थिक अभियान दैनिकमा खबर छ ।
ट्रेड युनियन काङ्ग्रेसका आशासिंह ठकुरीले पेशागत स्वास्थको सुरक्षाले रोजगारदाता र श्रमजीवी दुवैलाई फाइदा हुने भएकाले नीति बनाउँदा ट्रेड युनियनलाई पनि समाहित गर्नुपर्ने धारणा राखिन् । जिफण्टका सचिव दीपक पौडेलले श्रमिकमा चेतना कम भएको र जागीर पहिलो कि स्वास्थ्यभन्दा जागीर भन्ने उत्तर आउने गरेकाले पेशागत स्वास्थ्य सुरक्षित नभएको बताए । अखिल नेपाल ट्रेड युनियन महासङ्घका सचिव राजन पाण्डेले पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षाका विषयमा सरकारलाई दबाब दिन आवश्यक रहेको बताए । संयुक्त ट्रेड युनियन संयोजन समितिका महासचिव इन्द्रदेव मिश्रले अरू विषयमा रोजगारदाता र श्रमिकबीच झगडा हुने गरे पनि यो विषयमा एउटै मत रहेको धारणा राखे ।
अन्तरराष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (आईएलओ )का वीणा थापाले पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षा विषय नै व्यापक रहेको र प्रत्येक घरमा बूढाबूढी र बालबच्चाबाहेक सबैका लागि यो विषयमा सचेतना आवश्यक रहेको धारणा राखे । नेपाल टेलिकमका पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षा संयोजक संजय दाहालले कामदारको स्वास्थ्य सरकारको मात्र नभई रोजगारदाताको ‘गुडविल’सँग पनि सम्बन्धित रहेको बताउँदै पेशागत मृत्यु र दुर्घटनाको तथ्याङ्क कहीँ कतै नभएको जानकारी दिए ।
एक अध्ययनअनुसार पेशाबाट उत्पन्न हुने स्वास्थ्य र दुर्घटनाकै कारण विश्वमा दैनिक ३ हजार ६ सय जना मर्छन् भने वर्षेनि ३ अर्ब १७ करोडओटा दुर्घटना भई स्वास्थ्यमा जोखीम आउँछ ।
प्रकाशित मिति: १५ भाद्र २०७३, बुधबार ०७:३५
