मेरो नेपाल विद्यार्थी संघको अध्यक्षका रूपमा आगमन नै एकदम जटिल अवस्थामा भएको हो । पार्टीका दुई टिमको टकरावले एक वर्षमा बल्लबल्ल कमिटी दिइएको अवस्था हो । त्यो बेला र त्यो विवादित अवस्थामा दिइयो । मलाई यसो हुँदा पीडा पनि भयो । एउटा संगठनको अध्यक्ष आफू विवादरहित हौं सबै साथीलाई मिलाउन सकौं भन्ने नै हुन्छ । पछि मैले सबैलाई एकै ठाउँमा ल्याएर आए । यो सामान्य होइन कडा व्यवस्थापन थियो । यी सबै कुरालाई मैले सिक्ने अवसर पनि पाए । अब म सफल वा असफल अध्यक्ष भन्ने चाहिँ इतिहासले मूल्यांकन गर्ला म आफैं आफ्नो मूल्यांकन कसरी गरौं ।
विवाद समाधान भयो अब मतदान हुन्छ भन्दै महाधिवेशन निकै लम्बियो । यस्तो अन्योल किन भयो ?
विवादको जग भनेको बल्ल बल्ल टुंगो लगाएका विधि र प्रक्रियाअनुसार अधिवेशन गरेको ६४ जिल्ला थिए । बाँकी ११ जिल्ला र केही क्याम्पसमा अधिवेशन हुन बाँकी थियो । योभन्दा अगाडि सार्क सम्मेलनमा बेलामा महाधिवेशन रोकियो त्यो बेलामा पार्टीले ११ जिल्ला पनि सकेर महाधिवेशन गर्नु भनेको थियो । हामीले ११ जिल्लामा पनि अधिवेशन गर्ने पटकपटक प्रयत्न गरेका हौं । तर त्यो हुन दिइएन । यही हो विवादको जड । अनि पछिल्लो समयमा त्यही ११ जिल्लाको विवादलाई लिएर केही साथीहरू आन्दोलनमा उत्रिनुभयो । अनि अहिले पछिल्लो समय आन्दोलनमा रहेका समूहका माग पनि सम्बोधन गरेर जाऔं भन्ने भयो । जो अनशनमा रहेका थिए । एक किसिमको सहमति भइसकेको थियो । उनीहरूको माग भनेको गलत प्रकृतिको प्रतिनिधि भए हटाउनुपर्छ भन्ने थियो । विधि र प्रक्रियाअनुसारका प्रतिनिधि कायम राख्नुपर्छ भन्ने थियो । तर उहाँहरूले यो मागभन्दा पनि हामीलाई पनि हिस्सा चाहिन्छ भन्नेतर्फ लाग्नुभयो । तर यो नेपाल विद्यार्थी संघको विधानले दिँदैन । तर पार्टीका नेताहरूको ठूलो दबाबमा लामो समय पनि हुन लागेको नेपाल विद्यार्थी संघको महाधिवेशनलाई ध्यानमा राखेर हामीले केही हिस्सा दिने सहमति गरेका हौं । तर सुरुमा उहाँहरूको यो माग होइन । उहाँहरूले त विधि र प्रक्रियाको कुरा बाहिरमात्र गर्नुभयो । तर जब समस्या समाधानको बाटो खोजियो त्यो बेलामा हिस्सा खोज्नुभयो । यही कारणले अहिले पछिल्लो समयमा समस्या देखिएको हो ।
यसको मतलव ६४ जिल्लाका प्रतिनिधिहरू चाहिँ नेपाल विद्यार्थी संघको केन्द्रीय समितिले नै टुंगो लगाएको हो ?
हो, हामीले ६४ जिल्ला आफैंले सकेर पार्टीले गठन गरेको निर्देशक समितिलाई समिति गठन भएसँगै दिएको हो । ११ जिल्लाबाट आएको प्रतिनिधिहरूको पनि नाम दिइएको हो । निर्देशक समितिले पनि बुधबार नै निर्वाचन समितिलाई सो ६४ जिल्लाको नाम दिइएको हो । बुधवार ढिला हुनुको कारण भनेको चाहिँ निर्वाचन समितिले नाम सार्वजनिक गर्नका लागि पनि केही काम पूरा गर्नु परेकाले र हिस्सा पाएका साथीहरूको समूहबाट नाम नआएकाले ढिलो भएको थियो ।
तपाईंले बल्लबल्ल झन्डै १० वर्ष हुन नसकेको महाधिवेशन उद्घाटन गराउनुभयो । निर्वाचित भएर आएको अध्यक्षले पनि अधिवेशन गराउन नसकेको भन्दै पार्टीले तपाईंलाई जिम्मेवारी दिएको थियो । नेपाल विद्यार्थी संघको महाधिवेशन गराउन यति धेरै कठिन किन पर्ने रहेछ ?
सबैभन्दा पहिलो कुरा के हो भने यो पटकको अधिवेशन भनौं मेलै अधिवेशन गराउँदा विगतमा भन्दा केही फरक अवस्था थियो । एउटा १० वर्षयता अधिवेशन हुन सकेको थिएन । अर्को भनेको नेपाली कांग्रेस विभाजित हुँदा नेपाल विद्यार्थी संघ पनि विभाजित भयो । अनि नेपाल विद्यार्थी संघ पनि विभाजित भयो । पार्टी एकीकरण भयो । नेपाल विद्यार्थी संघ पनि एकीकरण भयो । तर पार्टीले दुईदुईवटा अधिवेशन गराउँदा पनि नेपाल विद्यार्थी संघको एउटा पनि अधिवेशन हुन सकेन । नेपाल विद्यार्थी संघको यो पहिलो एकता अधिवेशन पनि हो । त्यसकारण पनि समस्या थिए ।
अर्को कांग्रेसको सबैभन्दा ठूलो भ्रातृ संस्था भएकाले पार्टी नेतृत्वको पनि चासो हुने भएकाले समस्या आएका हुन् । पार्टी नेतृत्वले चासो देखाएपछि समस्या सिर्जना हुँदो रहेछ । विधि र प्रक्रियाअनुसार भएका अधिवेशनहरूले नमान्ने । कही सहभागी नभइदिने भएकाले समस्या देखिएको हो । यो राजनीतिक समस्या हो । पार्टीको नेताहरूको हवाला दिने अधिवेशनमा सहभागी नभइदिने भए पनि बिथोल्ने अनि समानान्तर कमिटी बनाइदिने भन्ने हो । यस्ता समस्याले नेपाल विद्यार्थी संघमा समस्या पारेको छ । पार्टीले ती व्यक्तिलाई न कारवाही गर्छ न कारबाही गर्न दिन्छ । पार्टीका केन्द्रीय सदस्यहरू यस्ता विवादित अधिवेशनमा सहभागी भइदिने अनि कसरी हुन्छ । पार्टीको केन्द्रीय सदस्यलाई त नेपाल विद्यार्थी संघको अध्यक्षले त न कारबाही गर्न न अरू केही पार्टीले यसरी विधि प्रक्रिया र अनुशासन उल्लंघन गर्न प्रोत्साहित गरिरहेकाले पनि समस्या देखिएको हो ।
तपाईंले महाधिवेशनको उद्घाटन सत्रमा पनि भन्नुभएको थियो, पार्टीका केही जिल्ला क्षेत्र छुट्दा महाधिवेशन हुने तर नेपाल विद्यार्थी संघका केही जिल्ला नहुँदा किन नहुने भनेर । के तपाईंले नमिलेका जिल्ला छोडेर नि महाधिवेशनमा जाने प्रस्ताव गर्नुभएको थियो ?
हो, मैले भनेको थिएँ । मैले ११ जिल्लामा पनि विधि र प्रक्रियाअनुसार नै अधिवेशन गराएको थिएँ । तर पार्टीका नेताहरू र साथीहरूले पनि मान्नुभएन । पार्टीको भ्रातृ संस्थाको केन्द्रीय समिति आफैंले यो विषयमा निर्णय लिन सक्दैन । नेपाल विद्यार्थी संघ भनौं अन्य भ्रातृ संस्थाका पनि केन्द्रीय समितिले निर्णय गर्न सक्दैनन् पार्टीले दिँदैन । त्यसैले मैले पार्टीको महाधिवेशन गर्ने नेतृत्वले भ्रातृ संस्थामा पनि इच्छाशक्ति देखाउनुपर्यो भन्ने हो ।
तर यो धेरै हुनु हुँदैन । किनभने नेपाल विद्यार्थी संघको यो ४६ वर्षको इतिहासमा बल्लबल्ल ११ औं अधिवेशन भएका छन् तर नेतृत्व हेरौं न १९ पटक नेतृत्व छानिएको छ । नेपाल विद्यार्थी संघका अध्यक्ष नै १८ जना भएका छन् । यीमध्ये ७ जना अध्यक्षमात्र निर्वाचनका माध्यमबाट चयन भएका छन् । समस्या छन् । क्रमश: सुधार हुँदै जाला । हाम्रो पार्टी लोकतान्त्रिक भए पनि केही प्रक्रियाहरू हामीसँग लोकतान्त्रिक छैनन् । यसलाई व्यवस्थित गर्नका लागि हामी सबैले पहल गर्न जरुरी छ ।
नेपाल विद्यार्थी संघमा नै तपार्इंमाथि अध्यक्ष रञ्जित कर्णले पनि महाधिवेशन चाहेको छैन भन्ने आरोप छ । तपाईंलाई महाधिवेशन गराउनका लागि ६ महिनाको म्याद दिइएको हो । समयमा तपाईंले पनि अधिवेशन गराउन सक्नु भएन, यसरी हेर्दा त तपार्इंले पनि नचाहेको हो जस्तो देखिन्छ नि ?
मलाई ६ महिनामा महाधिवेशन गर्न भनेर जिम्मेवारी दिइयो तर केन्द्रीय समितिलाई पूर्णता दिनका लागि नै ६ महिनाभन्दा बढी समय लाग्यो । मेरो नेतृत्वमा नेपाली विद्यार्थी संघको ११ औं महाधिवेशन गराउनका लागि समिति बनाउँदै गर्दा पार्टीका दुईवटा पक्षका बीचमा भिडन्त नै जस्तो भयो । नेपाल विद्यार्थी संघको अध्यक्ष त्यो पनि लामो समय नभएको महाधिवेशन गराउनका लागि जिम्मेवारी सुम्पेको अध्यक्षले त्यो चाहँदैन नि । यी कारणले पनि समस्या देखिएको हो । सुरुमा १०१ सदस्यीय कार्यसमिति आयो । त्यो बेलामा पार्टीको एउटा पक्षले मान्नु भएन । उहाँहरूले आन्दोलन नै गर्नुभयो । फेरि पछि १२० सदस्यीय समिति बन्यो यो सबै हुँदै गर्दा झन्डै एक वर्ष भइसकेको थियो । मलाई ६ महिनाका लागि जिम्मेवारी तोकिएको पार्टीभित्रको दुई टिमको समस्याका कारण एक वर्षमा समिति पूर्ण हुन सकेन । महाधिवेशन गराउनका लागि बन्ने तदर्थ समितिको सभापतिलाई त सबै अनुकूल हुने व्यवस्था मिलाइदिनुपर्ने हो पार्टीले त्यो सकेन । तिक्तता होइन मित्रताको व्यवहार हुने गरी तदर्थ समिति बनेको भए समस्या हुँदैनथ्यो ।
मैले जिम्मेवारी पाउँदा नेपाल विद्यार्थी संघ समायोजन भएकै थिए, विभाजनको अवस्थामा थियो । पार्टी एकीकरणपछि जिल्ला, क्याम्पसमा नेपाल विद्यार्थी संघलाई समायोजन गर्नु त्यो पनि विभाजन भएर दुईवटा बनेको संस्था एकीकरण भए पनि समायोजन गर्नु चानचुने विषय होइन । यसो हुँदाहुँदै पनि धेरै काम भए अधिवेशन पनि भयो । अबको नेतृत्वलाई काम गर्न सहज हुन्छ ।
कार्यकालभरि नेविसंघ अध्यक्ष रञ्जित कर्णले काम गरेन भनेर पार्टी नेता तथा नेविसंघका साथीहरूले पनि भने । तर अधिवेशन उद्घाटन गराउँदा र नेतृत्वबाट त्यो बेला प्रशंसा पाउँदा कस्तो लाग्यो ?
खुसी हुनु स्वाभाविक हो । तर हामीले साथीहरू र नेताले त्यो भन्नै पर्ने गरी काम गरेका थियौं । ससाना समस्या समाधान गरेर काम गरेका थियौं । त्यत्रो द्वन्द्व भएर एकएक वर्ष लगाएर बनेको समितिका साथीहरूको त विश्वास जुटाएर नै काम गरेको हो नि । अब निर्वाचनबाट नै नेतृत्व चयन हुन्छ ।
महाधिवेशन गराउनका लागि आर्थिक सहयोगका लागि पार्टीसँग निर्भर पर्नुपर्ने भएकाले पनि पार्टीले हस्तक्षेप गरेको जस्तो लाग्दैन ?
हो केही समस्या छ । हामी आफंै आर्थिक जुटाउन सम्भव छैन । महाधिवेशनको खर्चका लागि त पार्टीपार्टीका नेताहरूकोमा नै जानै पर्छ । यसले पनि समस्या भएको हो । अझ यो पटक त सबै खर्च नै पार्टीले गरेको हो । यसो हुँदा पार्टीले आफ्नो इन्ट्रेस्ट देखाउँछ । तर पनि सामान्य इन्ट्रेस्ट देखाउनु र हस्तक्षेपकारी इच्छा देखाउनुमा फरक पर्छ ।
तपाईंलाई कार्यकालभरि असफल अध्यक्ष भनियो । संगठनका साथीहरूले पनि आलोचन गरिरहे, पार्टीका नेताहरूले पनि आलोचना गरिरहे । अब तपाईं आफैं आफ्नो कार्यकालको मूल्यांकन गर्दा तपाईं सफल कि असफल अध्यक्ष ?
मेरो नेपाल विद्यार्थी संघको अध्यक्षका रूपमा आगमन नै एकदम जटिल अवस्थामा भएको हो । पार्टीका दुई टिमको टकरावले एक वर्षमा बल्लबल्ल कमिटी दिइएको अवस्था हो । त्यो बेला र त्यो विवादित अवस्थामा दिइयो । मलाई यसो हुँदा पीडा पनि भयो । एउटा संगठनको अध्यक्ष आफू विवादरहित हौं सबै साथीलाई मिलाउन सकौं भन्ने नै हुन्छ । पछि मैले सबैलाई एकै ठाउँमा ल्याएर आए । यो सामान्य होइन कडा व्यवस्थापन थियो । यी सबै कुरालाई मैले सिक्ने अवसर पनि पाए । मेरो अबको राजनीतिक जीवनमा कठिनाइ पार गर्नका लागि सहज हुने मैले विश्वास गरेको छु । अब म सफल वा असफल अध्यक्ष भन्ने चाहिँ इतिहासले मूल्यांकन गर्ला म आफैं आफ्नो मूल्यांकन कसरी गरौं ।
तपाईंले आफ्नो अनुभवबाट बताइदिनुस् कि अबको नेतृत्वले समयमा अधिवेशन गराउनका लागि के के गर्नुपर्छ ?
नेपाल विद्यार्थी संघको विधि विधानको पालना गर्ने, विधि र प्रक्रियाअनुसार जिल्ला तथा क्याम्पस अधिवेशन गराएमा समयमा नै अधिवेशन सम्पन्न हुन सक्छ । अर्को पार्टीले हस्तक्षेप गर्न नदिने सबै इकाइमा निर्वाचनका माध्यमबाट नेतृत्व र महाधिवेशन प्रतिनिधि चयन गर्ने । सबैभन्दा समस्या भनेको त समानान्तर अधिवेशनमा पार्टीका केन्द्रीय सदस्यहरू जाने गरेका छन् । पार्टीले यहाँनेर हस्तक्षेप गर्नुपर्यो । समानान्तर अधिवेशनमा जाने केन्द्रीय सदस्यलाई नेविसंघ अध्यक्षले कारबाही गर्न सक्दैन त्यसकारण पार्टीले कारबाही गर्नुपर्यो । पार्टीबाट यो नियन्त्रण गरेर अनुशासनलाई अक्षरश: कारबाही गर्दा हुन्छ । साँच्चैभन्दा समयमा अधिवेशन गराउनका लागि पार्टी नेतृत्वको इच्छाशक्ति देखाए सम्भव छ ।
नेपाल विद्यार्थी संघको अध्यक्ष भएर तपाईं सम्झनालायक काम के के गर्नुभयो ?
पहिलो भनेको मैले महाधिवेशन सम्पन्न गर्न सके यही हो । दोस्रो भनेको संगठनको विस्तार हो । मैले १० लाखभन्दा बढी सदस्यता वितरण गरे । हामीले शैक्षिक आन्दोलन गर्र्यौं । शिक्षा ऐन ल्याउन दबाब दिएका थियौं । ऐन आयो । संविधानमा उच्च शिक्षासम्म नि:शुल्क बनाउन पहल गरेका हौं । निजी विद्यालयमा गुणस्तरसँगै शुल्क नियन्त्रणका लागि आन्दोलन गरेका छौं । सरकारले कार्यान्वयन पनि गरेको छ । त्रिविमा सेमेस्टर प्रणाली लागू गरेर गुणस्तरीय शिक्षाको पहल गरेको हौं । स्वतन्त्र विद्यार्थी आन्दोलन व्यवस्थित गरेका छौं । तालाबन्दी सडक आन्दोलनको कल्चरलाई बन्द गरेको छौं । सम्पूर्ण रूपमा बन्द गर्न नसके पनि कम गरेका छौं । ताल्चा लाउने कल्चर बन्द गरियो । हामीले सात प्रदेशमा प्रशिक्षण कार्यक्रम गरियो । नेविसंघको प्रशिक्षण पुस्तिका बनाएका छौं । नेपाल विद्यार्थी संघको इतिहासमा संक्रान्ति २०४६ साल पछि प्रकाशित गरेका छौं । यति काम गर्न पनि सहज थिएन । संगठन विभाजित थियो । गुट, उपगुटमा काम जिम्मा लिने तर काम नगर्ने अनि अपजश जति अध्यक्षलाई लगाउने प्रचलन पनि थियो ।
सम्पूर्ण रूपले राजनीति संगठनका रूपमा स्थापित भएको नेपाल विद्यार्थी संघ अब कस्तो बन्नुपर्छ ?
अब राजनीतिक मुद्दा होइन अब शैक्षिक मुद्दा अगाडि बढाउन जरुरी छ । गुणस्तरीय र सुलभ शिक्षा नेपाल विद्यार्थी संघले आफ्नो लक्ष्य बनाउनुपर्छ । गरिब र धनीबीचको शिक्षाको खाडल अन्त्य गर्नुपर्छ । कालिकोटको एउटा विद्यार्थी र सेन्ट जेभियर्स पढेको विद्यार्थीले प्रतिस्पर्धा गर्ने वातावरण बनाउनुपर्छ । म पुल्चोक इन्जिनियरिङ क्याम्पसमा स्ववियु सचिव सभापति हुँदै आएको हो । म इन्जिनियर हो । मुलुक अब राजनीतिज्ञले मात्र होइन टेक्निकल मान्छेले पनि चलाउँछन् भन्ने मान्यता राख्ने मान्छे हो । विश्वका धेरै ठाउँमा इन्जिनियरले हाँकेको देश धेरै विकासमा अगाडि बढेका छन् ।
अबको नेतृत्वको सबल र सक्षम नेपाल विद्यार्थी संघ बनाउन के के गर्नुपर्छ ?
पहिलो कुरा विधान स्पष्ट रूपमा लागु गर्नुपर्छ । नेविसंघको विधान विपरीत पार्टीको कुनै पनि नेताले हस्तक्षेप गरे भने त्यो नेतृत्वलाई कारबाही हुनुपर्छ भनेर नेताहरू स्पष्ट रूपमा भन्नुपर्यो । सबै साथीहरूको मन जितेर काम गर्नुपर्छ । अब राजनीतिक आन्दोलनभन्दा शैक्षिक आन्दोलन अगाडि बढाउनुपर्छ । भन्नलाई त नेविसंघ नदेखिने, नसुनिने भयो पनि भनिन्छ । तर म सहमत छैन अहिले पनि नेविसंघ सबल र सक्षम छ । टायर नबाली, ताला नलाएसम्म आवाज नसुनिने कल्चरबाट हामी आएकाले यसो भनिएको हो तर अब समाजले पनि विचार परिर्वतन गर्नुपर्छ । विद्यार्थी भनेको डिस्ट्रक्टिभ होइन कन्ट्रक्टिभ हो भन्ने बुझ्न जरुरी छ ।
प्रकाशित मिति: ३२ श्रावण २०७३, मंगलवार १२:५७
