ह्यारोल्ड टअ नाबालक नै थिए । उनलाई हेरेर बर्माको जंगलमा एक्लो जीवन विताईरहेका दृष्टिविहीन एक भिक्षुले यो नवजात बालकले हरेक बर्ष आफ्नो जन्म दिनमा बाँदरलाई दाना ख्वाउने हो भने परिवारमा ठूलो सम्पन्नता आउनेछ भनेर भविष्यवाणी गरे । सम्पन्नता शब्द नै त्यस्तो शब्द हो जुन शब्दले सबै अभावलाई छिचोलेर समृद्ध र सुखी अवस्थामा पुग्न सबैलाई स्वभाविक रुपमा लालयित र जाग्रत बनाउँछ । सम्पन्नताको भोकले नसताउने कमै होलान् ।
अर्काका लागि भविष्यवाणी गर्ने भिक्षु स्वयं पनि सम्पन्नताको लोभमा हुन्छन् । उनको सम्पन्नता भनेको आफूसमक्ष धेरै भन्दा धेरै मान्छे आउन भन्ने हो सम्पत्ति आर्जन गर्नु होईन । परिवार र श्रीसम्पत्ति नहुनेलाई त सम्पन्नताको भोकले सताउँदो रहेछ भने नाबालक ह्यारोल्ड टअलाई नसताउने कुरै भएन । भिक्षुको भविष्यवाणीबाट प्रभावित उनी बयस्क हुन लागेपछि आफ्नो जन्म दिनमा जंगलमै गएर भए पनि बाँदर खोजी खोजी दाना ख्वाउन थाले र सम्पन्नताको ब्यग्र प्रतिक्षामा रहे ।
हरेक बर्ष पर्ने जन्म दिनमा बाँदरलाई दाना ख्वाउने यो उनको उपक्रम नै बन्यो । एक पटकको उनको जन्म दिन घुम्न गएको बेला अमेरिकामा पर्यो । त्यहाँका जंगलका बाँदरलाई दाना ख्वाउन प्रतिवन्ध थियो न त नेपाल र भारतमा जस्तो घर घरमा बाँदर पाल्न पाउने छुट नै थियो । त्यो सुविधा भए पनि सजिलो हुन्थ्यो । बाँदरलाई दाना ख्वाउने काममा क्रमभंगता हुने हो कि भन्ने उनलाई डर भयो । त्यस्तैमा उनी त्यहाँको एउटा प्रयोगशालामा गए जहाँ धेरै बाँदरहरु पालिएका थिए । दाना ख्वाउन अनुमतिका लागि उनले प्रयोगशाला प्रशासनमा आग्रह गरे । जवाफमा बाँदरलाई दाना ख्वाउँदा बायोहाजर्ड सूट लगाउनु पर्ने अनिवार्यता भएको जानकारी पाए । बाँदरलाई दाना ख्वाउदा पनि सूट π उनी आश्चर्यमा पनि परे । तर त्यो उनलाई स्वीकार्य भयो र सूट लगाएर दाना ख्वाए । निकै महंगो बायोहाजर्ड सूट लगाएर भए पनि बाँदरलाई दाना ख्वाएर आफ्नो जन्म दिन मनाउन पाएकोमा उनलाई निकै सन्तोष पनि लाग्यो । उनी खुसीले गद गद भए । कमसेकम दाना ख्वाउने काममा क्रमभंगता त भएन ।
बाँदरलाई दाना ख्वाउन सूट नै लगाउनु पर्ने अनिवार्यताका सम्बन्धमा भने एडभेन्चर अफ कराओके किंग उपन्यासका उपन्यासकार टअले कतै उल्लेख गरेका छैनन् । तर पनि दृष्टिविहीनको भविष्यवाणीको सम्पन्नता शब्दले हरेक बर्षको जन्म दिनमा बाँदर खोज्नुपर्ने बाध्यता उनमा ल्याईदियो । मान्छेको जीवनमा विश्वास भन्ने कुरा निकै ठूलो हुँदोरहेछ । विश्वासले मानसिक शान्ति सिर्जना गराउँछ । बाँदरलाई सूट लगाएर दाना ख्वाउने कुराले नाङ्गो शरीर ढाक्ने चिथरा समेत नभएका हामी नेपालीहरुलाई सुन्दै अचम्भ लाग्नु अस्वभाविक होईन । हामी नेपालीको सन्दर्भमा दसैंका दसैं मुस्किलले एकसरो नयाँ लुगाको जोरजाम गर्ने हामी नेपालीका लागि बाँदरलाई दाना ख्वाउदा सूट π भन्ने लाग्नु स्वभाविकै हो । तर टअको त्यो सुट इच्छाको थिएन बाध्यताको थियो ।
हाम्रो देशमा बाँदरको प्रयोगशाला छैन र हाललाई आवश्यक पनि छैन होला । किनकि बाँदरबाट मान्छे बनेको कैयन शताब्दी वितिसके पनि हाम्रो विकास बाँदरको श्रेणीभन्दा माथि पुगेको छैन । हामी बाँदर जस्ता र हाम्रो नेपाली समाज नै बाँदरहरुको प्रयोगशाला जस्तो भईसक्यो । लाज मानेर के गर्ने हामी नेपाली मान्छेको बानी, चालचलन, हिडाई डुलाई र अरुप्रति देखाउने व्यवहार, लुट्ने, खोस्ने आदतबाट अभ्यस्त भईसकेका छौं भन्नै पर्छ । हामीले गुणस्तरीय र सन्तुलित खाना खान पाएका छैनौं र त हाम्रो अनुहार पनि बाँदरको जस्तो देखिन्छ । हामीले आफ्नो घर पनि बनाउदैनांै अरुलाई पनि बनाउन दिदैनौं । आजलाई खान पाएपुग्यो भोलिको किन चिन्ता ? बाट मुक्तछौं । पशुपति लगायतका नेपालका देवमन्दिरहरुमा देखिने बाँदर प्रयोगशालाका होईनन् । त्यहाँ दाना ख्वाउन कुनै प्रतिवन्ध पनि छैन । जसले जे दिए पनि हुन्छ । हामीले बाँदरलाई रामका दूत हनुमानको प्रतिमूर्तिको रुपमा हेर्ने दृष्टिकोण बनाएका छौं । त्यती मात्र होईन हामी नेपालीहरु सम्मानका अजस्र स्रोत पनि हौं । सम्मानमा किन कन्जुस्याईं ? यो पूर्खाबाट सिकेको नेपालीपनको उदाहरण मात्र हो । सल्कदै गरेको मोमबत्ति जसले अर्कालाई उज्यालो दिदा दिदै आफ्नो सहज अन्त्य गर्छ हामी नेपाली पनि त्यस्तै भईसकेका छौं । हामी बिलाउन परोस तर हामीले जुटाईदिएको दाना खाने मन्त्री महोदयलाई सम्मान गर्न छोड्दैनौं । यसो हुनु पनि हाम्रो सम्पन्नताको भोक नै कारक बन्नेको हुनसक्छ ।
हाम्रा नेपालका देवमन्दिरका बाँदरहरु कसैले दाना ल्याईदेला कि भनेर कुरेर बस्न पनि जान्दैनन् । उनीहरु हरेक मामलामा स्वतन्त्र छन् । तीर्थयात्रीहरुले मन्दिरमा चढाउन हातमा समातेर ल्याएको फलफूल तथा प्रशाद एक निमेषमा उडाएर भाग्न पनि पछि पर्दैनन् । चकचके बिम्बले चिनिने बाँदर आफ्नो घर पनि बनाउँदैन अर्काको घर बनाउन पनि दिदैन । मन्दिरमा चढाउँला भनेर बोकेर ल्याएको फलफूल तथा प्रशाद मन्दिरको मूलद्वार नेर पुग्न नपाउँदै लुटेर वा लुछेर बाँदरले लगे पनि कोही तीर्थयात्री पनि उनीहरुसँग रिशाएर लाठीमुंग्री गरेको विरलै होला । बरु ज्या लगिपोहाल्यो भन्दै बाँदर तिर हेरेर रित्तो हात भगवानको द्वारमा खुसीसाथ पुगेको इतिहास कति छन् कति । बाँदरले झम्टेर लगेको पूजा सामग्री र साथमा रहेको फलफूलको सम्बन्धमा पटक पटक मन्दिर आउँदाजादाँ हास्दै यस्तो भएको थियो भन्ने बाहेक अरु केही रहँदैन । सबै कुरा कथ्यमा मात्र रहन्छ । तर यो तथ्य र यथार्थता पनि हो । बाँदरले जतिसुकै उपद्रब मच्चाए पनि हामी बोल्दैनौ । सहिनसक्नु नै भएछ भने उल्टै बाँदर रुङ्ने मचान खडागर्छौं । बुख्याचा तयार गर्छैां । मचानमा मान्छे होस वा नहोस, शरीर धारण नगरेको बुख्याचाले त झन के पो गर्न सक्ने भयो र । बाँदरको ब्रह््मले जे देख्छ त्यही हुन्छ ।
हामीकहाँ बाँदर खोज्न र भेटाउन कुनै आईतवार लाग्दैन । गाउँ टोल, शहर, जंगल आवाद जहाँ पनि चकचके बाँदर भेटिन्छन् । तिनीहरुले खाना र दाना खाएको अवस्थामा सूट लगाउनु पर्ने अनिवार्यता पनि नेपालमा कतै छैन । केन्द्रीय चिडीयाखाना जावलाखेलमा पनि सूट त के सरकारी पैसाले किनेका निजामती ड्ेरस पनि लगाउन पर्दैन उनीहरुलाई खाना दाना ख्वाउन । नेपाल जस्तो सजिलो देश कहाँ छ र । बाँदरले मान्छेको स्वभाव अनुकरण गरेका हुन कि मान्छेले बाँदरको । बाँदरबाट पुच्छर झरेर मान्छे भएकाले हो कि बाँदरको कथित विम्ब चकचके कतै खोज्न जानु पर्दैन हामी मान्छेमा प्रष्ट देखिन्छ । सरकार परिवर्तनदेखि खाद्य तथा अखाद्य तत्वहरुको लुट खसोटसम्म आफ्नो पूर्वजको अनुकरण र अनुसरण गर्न मान्छेले कुनै योजना नै बनाउनु पर्दैन ।
बाँदर त बाँदर नै हुन् । नेपालमा पाईने रातो मुख गरेको होस वा कालो मुख गरेको बाँदर, दक्षिण अफ्रिकामा पाईने चुच्चे नाक गरेको होस वा बिशालकाय चिम्पाञ्जी आखिर जे भए पनि बाँदर त हो । ठाउँ अनुसारका बाँदर, कोही शाकाहारी कोही मांशहारी । बाँदरको प्रकृति र प्रबृतिलाई हेर्दा लुक्ने, बस्ने र खेल्ने जंगल फरक पर्यो भने मांशहारी पनि शाकाहारी र शाकाहारी पनि मांशहारी बन्न सक्ने देखिन्छ । शायद यस्तै बाँदरे प्रबृति हाम्रा पुर्खाको विराशतको रुपमा मान्छेले अनुकरण गरेको होला । बाँदरे प्रबृतिको अनुकरण विश्वका अन्य मुलुकमा पनि होला तर नेपालमा ज्यादै चर्को रुपमा रहेको देखिन्छ । नेपालमा बाँदरहरुको केन्द्र राजनीति भएकोछ । मानौं राजनीति बाँदरहरुको प्रयोगशाला हो । जसको सरकार गठन भए पनि ठिक्क भन्ने बाँदरे प्रबृति, लामो समय सत्तामा टिक्न नदिने त्यही प्रबृति, त्यसै भएर त होला सरदर बर्षमा एउटा सरकार बन्ने र भत्कने । त्यतिमात्र कहाँ हो र अविश्वासको प्रस्ताव दर्ता भएर अब भोलि मतदान हँुदैछ भन्ने बेलामा मात्र अवसरवादी सोचबाट ग्रस्त भएर सरकारबाट फिर्ता भएको घोषणा मात्र होईन हिजोसम्म आफुबसेको सरकारका विरुद्ध मतदान गर्ने र नयाँ गठबन्धनलाई सरकार ढाल्न सहयोग गर्ने विज्ञप्ति जारी गर्ने र नयाँ सरकार आईनसकेको संक्रमणकालीन अवस्थामा नयाँ सरकारमा सम्मिलित हुन तछाड मछाड गर्ने गच्छेदार प्रबृति । बारीमा कोदो लगाईयोस कि मकै, फापर लगाईयोस कि धतुरो । केही नभए पछि धतुरै भए पनि खान तम्सने बाँदर प्रबृति नेताहरुमा रहुन्जेलसम्म यो नेपाल केही बन्ला भनेर आशा कसरी गर्ने । वर्तमान सन्दर्भमा नेपालको राजनीतिमा गच्छेदार प्रबृति बाँदरे प्रबृतिको ज्वलन्त उदाहरण हो । जहाँ पनि जाने र जे पनि खाने सोच कसरी बन्न सकेको ?
जसरी पनि भक्ष अभक्ष सबै कुरा सिध्याउने र निल्ने यस्तै भएर त देश बन्न सकेन । मान्छेका पूर्वज बाँदरहरुको गलत प्रवृति किन अनुशरण गर्न पर्यत्नशील छौं हामी ? विदेशी सहयोग वा रेमिटान्स वा आन्तरिक राजश्वबाट प्राप्त जे जस्तो रकम भए पनि नेपाली जनताको हात र आँतमा लाग्ने होईन । सबै कुरा बालुवामा पानी । सरकार परिवर्तन त हुन्छ तर अंग भने पुरानै । हात, खुट्टा, पेट उही हो र नेपाल र नेपालीको अनुहारमा कुनै पनि परिवर्तनको संकेत देखिदैन भने किन हामीले बायोहाजर्ड सूट लगाएर प्रयोगशालामा दाना पुर्याउदै छौं ? सकभर त टाउको पनि नयाँ हुनु पर्ने कमसेकम विचार नयाँ हुन सक्थ्यो त्यो हुन सकेन र टाउको मात्र नयाँ हात खुट्टा भने पुरानै हुने गरी गरिने सरकार परिवर्तनले कुनै अर्थ राख्छ जस्तो त लाग्दैन ।
सरकार परिवर्तन संगै चिन्तन, सोच र कार्यक्रम पनि त नयाँ हुनुपर्यो । अन्यथा त्यस्तो परिवर्तनले केही परिवर्तन हुन सक्दैन । हिजोको सरकारमा भएका मन्त्रीलाई पुन स्थापीत गर्दै जाने र कालान्तरमा उखान टुक्का नै ठिक छ कमसेकम अरु केही गर्न नसके पनि नेपाली जनतालाई हँसाएर मनोरन्जन दिन त सकेको थियो भन्ने भीड जम्मा गर्ने हो भने मुलुक र जनताका लागि त्यो जस्तो घातक केही हुन सक्दैन । यदि यस्तै क्रम दोहोरिदै जाने हो भने नेपाली राजनीतिक प्रयोशालाका लागि बायोहाजर्ड सूट लगाएर दाना पुर्याउन जान नेपाली जनता नसक्लान ।
अहिलेसम्म नेपाली जनताले दाना खोज्दै सम्पन्नताका लागि केही हुन्छ कि भनेर प्रयोगशाला भने पनि धाएर दाना पुर्याउदै आएका छन् । हामीसंगै राजनीतिक परिवर्तन भएका भारत, चीन, मध्यपूर्वका मुलुकहरु र हामी भन्दा पछि राजनीतिक परिवर्तन र स्वतन्त्र भएका पूर्वी एशियाका मुलुकहरु सिंगापुर लगायतले कति प्रगति गरिसके ? हाम्रो अवस्था यस्तो किन ? धैर्यको पनि सीमा हुन्छ । धैर्यले सीमा नाघ्न थाल्यो भने π खोई बाढी पीडितलाई हेरेको ? खोई भूकम्प प्रभावितलाई हेरेको ? खोई तराई समस्या समाधान गरेको ? खोई गरीव र उत्पीडित नेपाली जनताको घाउमा मलहम पट्टी लगाएको ? खोई संविधान कार्यान्वयन गरेको ? हामीले सम्पन्नताको होईन सामान्य जीवन यापनको अवस्थामा पनि सुधार गर्न सक्दैनौं र सुधार हुदैन भने दाना ख्वाउँदा लगाउने महंगो बायोहाजर्ड सूट लगाएर खोजी खोजी दाना किन दिदै छौं ? उपलब्धि के छ ? सम्पन्नताको भोक मेट्न नेपाली जनता आफै लागिपर्नु पर्छ । अब कति लगाउने बायोहाजर्ड सूट ? जनताको यस्तै किसिमको भावनाका आधारमा नेतृत्ववर्गले आफूलाई सच्याउने कि नसच्याउने ? नेपाल बनाउने प्रतिवद्धता गर्ने कि नगर्ने ? निस्वार्थ महात्मा गान्धी र नेल्सन मण्डेला बन्ने कि नबन्ने ? खोई त्यागको भावना ?
प्रकाशित मिति: १६ श्रावण २०७३, आईतवार ११:५४