पृष्ठभूमि
व्यक्तिबाट अभिव्यक्त विचारका दुईवटा फरक फरक पक्ष हुन्छन् । पहिलो पक्ष अभिव्यक्त विचार सर्वसम्मत हुन पनि सक्छ र दोस्रो पक्ष कुनै व्यक्तिद्वारा अभिव्यक्त विचार व्यक्ति, समाज र मुलुक सापेक्ष नहुन पनि सक्छ । त्यसैले सबैका विचार तथा भावना अनुकरणीय नै हुन्छन् भन्ने केही छैन । विचारको अनुकरण तथा मन पराउनेहरुको समूह (Group of likeminded) बढ्दै गयो समर्थकहरुको संख्या ठूलो भयो भने त्यो विचार बादमा रुपान्तरित हुनपुग्छ । ठूला ठूला विचारकहरुको अभिव्यक्ति प्रारम्भमा विचारमा मात्र सीमित भए पनि त्यस्ता विचारका समर्थकहरु बढ्दै गए र विचार व्यबहारिक प्रमाणित हुँदैगएकाले त्यस्ता विचारहरु विचारधारा (ISM) मा रुपान्तरित भएका हुन् । विश्वमा प्रचलित बादहरुलाई विचारको विकसित अवस्थाको रुपमा लिन सकिन्छ । बादले वैचारिकरुपमा व्यक्ति र व्यक्तिका बीचमा एकीकरण गर्ने मात्र नभई स्नेह, सद्भाव, साहनुभूति, परस्पर सहयोग र एकताको भावनामा पनि विकास गराउँछ । त्यसैले भनिन्छ —मान्छेको छाला मान्छेको शरीरभन्दा नजिकको हुन्छ (A man’s skin seats close than his shirt .) । नेपाली कांग्रेसका संस्थापक जननायक तथा महामानव विश्वेश्वर प्रसाद कोईरालाबाट अभिव्यक्त विचारले पनि नेपाली माटोमा विचारधाराको रुप ग्रहण यसै विधिबाट विचारधाराको रुप प्राप्त गरेको हो । बि.पी. कै विचारका आधारमा वि. स. २००३ साल माघ १२ र १३ गते कलकत्तामा राणाहरुको हुकुमी शासनको अन्त्य गरेर नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापना गर्ने उद्धेश्यले नेपाली कांग्रेसको जन्म भएको हो । त्यतिखेर नेपालमा राजनैतिक गतिविधि गर्न प्रतिवन्ध लगाईएकाले बि.पी. कोईराला, कृष्णप्रसाद भट्टराई, डिल्लीरमण रेग्मी, बालचन्द्र शर्मा आदि उत्साही प्रजातन्त्रवादी युवाहरुले भारतको कलकत्तामा भेला भएर पार्टीको स्थापना गरेका हुन् ।
शताब्दी लामो नेपालमा सञ्चालित निरंकुश राणा शासनको नेपाली जनता माथिको अत्यधिक शोषणका कारण तत्कालीन सचेत नेपालीहरुमा विद्रोहको भावना पैदा भएको हो । त्यसैले यो दल रहरको होइन बाध्यताको उपज हो । नेपाली जनता र समग्र नेपालको हित तत्काल परिवारवादमा आधारित निरंकुश राणा शासनको अन्त्यबाट मात्र सम्भव थियो । राणा शासनको अन्त्यका लागि शंखघोष गर्ने जागरुक व्यक्ति कृष्णप्रसाद कोईरालाका सुपुत्र बि.पी. कोईराला राणा शासन समाप्त गर्ने अभियन्ता मात्र नभई नेपालमा लोकतन्त्र स्थापना गर्ने नेपालको प्रथम दल नेपाली कांग्रेसका सस्थापक तथा सर्जक पनि बने ।
बि.पी. विचारको औचित्य
भौगोलिक हिसावले विश्वका अन्य मुलुकहरुका तुलनामा अत्यन्त सानो, जनसंख्या पनि सानो, र राणाहरुको आर्थिक, राजनैतिक, वैचारिक तथा सांस्कृतिक शोषणबाट टाउको उठाउन नसकेको नेपाल र नेपाली जनताको हीत समग्र नेपाली जनताको साथ लिएर क्रान्ति नगरेसम्म सम्भव थिएन । राणा शासनबाट नेपाली जनतालाई उन्मुक्ति दिलाउन क्रान्तिको विकल्प थिएन । क्रान्तिको नेतृत्व गर्ने नेपाली कांग्रेस बाहेक अन्य कुनै विकल्प पनि थिएन । त्यसैले १०४ बर्ष लामो निरंकुश राणा शासन समाप्त पार्ने मात्र नभइ नेपाललाई लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनाको वर्तमान अवस्थामा पुर्याउने श्रेय जननायक बि.पी. कोईरालालाई जान्छ । नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि २००४ सालको सत्याग्रहदेखि २००७, २०१७, २०३६, २०४६, २०६१/२०६२ मा क्रान्ति नगरेको भए नेपालमा लोकतन्त्र सम्भव थिएन ।
यो दल कुनै व्यक्ति, जाति, धर्म, क्षेत्र र सम्प्रदायको होइन । वि.सं. २००३ सालमा देवव्रत परियार नेपाली कांग्रेसका संस्थापक सदस्य बने । उनलाई पार्टीले प्रचार र सङ्गठन प्रमुख बनाइ जिम्मेवारी दिएको थियो । यो कुरामा दलितहरुले गौरव मान्नुपर्ने र नेका प्रति गर्व गर्नुपर्ने हो । नेपाली कांग्रेसको बि.स. २००५ मा सम्पन्न प्रथम महाधिवेशनले आर.बी. गहतराज विश्वकर्मालाई निर्वाचित गर्यो । नेपालको दलीय इतिहासमा दलितलाई निर्वाचित गराउने दल नेपाली कांग्रेस नै हो । बि.सं. २००९ मा धनमान सिंह परियारलाई नेका महामन्त्रीमा मनोनित गरे । २००९ मा जनकपुरमा सम्पन्न पार्टीको ५ औं राष्ट्रिय महाधिवेशन (२००९ जेठ १० देखि १२) मुलुकमा व्याप्त कुरीति र कुसंस्कारजन्य जातीय छुवाछुत र भेद्भावले समाजमा परेको असमानता, अमानवीय व्यबहार, तथा गरिबीको चपेटामा परेका दलित समुदायको उत्थान र विकास गर्ने लक्ष लिएको देखिन्छ । यसै बर्षको मंसिर ९ गते पार्टीले जिल्लाहरुमा परिपत्र गरी छुवाछुत र जातीय भेदभाव हटाउने कार्य पनि थाल्यो । २०६७ मा काठमाण्डौमा सम्पन्न नेकाको १२ औं महाधिवेशनले दलितलाई लक्ष गरी जेठ १० गते समता दिवस मनाउन सुरु गर्यो ।
त्यसैगरी नेकाले महिला, मुस्लिम, मधेसी, जनजाति, पिछडा तथा सीमान्तकृत जातजातिहरुलाई पनि दल र नेपालको राजनीतिमा सरिक गराउने र यथोचित स्थान दिने काम गर्दै आएकोछ । त्यसैकारणले यो दल सबैको दल बन्न पुगेको छ, लोकप्रिय छ र सबैभन्दा ठूलो हैसियत बनाउन सफल भएकोछ । यसले वर्ग सङ्घर्षको सट्टा वर्गसमन्वय र कुनै पनि समस्याको समाधान आपसी सहमतिका आधारमा गरिनु पर्छ भन्ने मान्यतामा विश्वास गर्दछ ।
बि.पी. कोईरालाको नेतृत्वमा स्थापना गरिएको पार्टी नेपाली कांग्रेसले स्थापना कालदेखि नै तीन वटा मूलमन्त्र अंगिकार गर्दै आएको छ । जुन मूल मन्त्रलाई नेपाली कांग्रेसले आजका दिनसम्म अक्षरश: पालन गर्दै आएको छ । ती मूलमन्त्र हुन्: राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवाद । यी मूलमन्त्र तथा आदर्शहरु पालन भएनन् भन्ने गुनासाहरु यदाकदा सुनिने गरिएका पनि छन् । यस्ता किसिमका गुनासाहरुलाई नेकाले गम्भीरतापूर्वक ग्रहण गरेको पनि देखिन्छ । वास्तवमा नेपाली कांग्रेसले अख्तियार गरेका मूल्य र मान्यताहरुसँगै देशकाल परिस्थिति र नेकाका नेता, कार्यकर्ता तथा सर्वसाधारण समर्थकहरुको भावना र चाहना प्रतिविम्बित हुने गरी कार्यान्वयन गर्दै आएको छ । तर माथि भनिए झैं यदाकदा त्रिसंकु संसद भएको समयमा, प्रतिपक्षको रुपमा भूमिका निर्वाह गर्दा वा अन्य दलहरुसँग सत्ता साझेदारी गरी सत्तामा भएको बेला विशेष परिस्थिति उत्पन्न भएका बखत पार्टीका मूल्य तथा मान्यता कार्यान्वयन हुन नसकेका हुनसक्छन् यसलाई पार्टीको कमजोरीको रुपमा लिन हुँदैन जस्तो लाग्छ । तर पनि नेका आफैमा लोकतान्त्रिक दल भएकाले सकारात्मक राय सुझाव, गुनासा, टिप्पणी सदैव स्वीकार्य हुने गरेकाछन् । यस्ता किसिमका राय सुझाव तथा गुनासाहरु पार्टीको सङ्गठन आफैमा पदसोपानमा आधारित भएकाले जुनसुकै बेला पनि सिधै वा प्रतिनिधिमार्फत् पार्टीमा राख्न सकिने र जायज कुराहरुको सुनुवाई हुने कुरा परम्परा जस्तै बनेकोछ । यस किसिमको परम्पराले दललाई जनउत्तरदायी बनाउन मद्दत गरेको छ भने आम नेपाली जनताको सहभागिताले दलले सजीवता पनि प्राप्त गर्न सफल भएकोछ ।
राष्ट्रियता
राष्ट्रियता, राष्ट्रप्रेम र राष्ट्रप्रतिको भक्तिभाव कुण्ठित भयो वा राष्ट्रप्रति नकारात्मक सोच वृद्धि हुन गयो अथवा व्यक्ति वा समुदायको स्वार्थ हावी हुन गयो र राष्ट्रिय हित तथा स्वार्थ कमजोर हुन पुग्यो भने देशले ठूलेै संकट भोग्नु पर्ने अवस्था नआउला भन्न सकिन्न । राष्ट्रियताको अभावमा जातीय, धार्मिक, क्षेत्रीय, भाषिक तथा विभिन्न किसिमका विभेदहरुको जन्म हुनसक्छ । आन्तरिक अशान्ति फैलन सक्छ । मुलुक खण्डित हुनसक्छ । स्वाधिनता नष्ट हुनसक्छ । त्यसैले देश र जनतालाई स्वाधिन र संकटमुक्त राखी देश र जनतालाई समृद्धिको बाटोमा लैजान राष्ट्रियताको भावनाको विकास गरिनु पर्छ भन्ने मान्यता नेपाली कांग्रेसले राख्दछ । राष्ट्रियताको टड्कारो आश्यकता आज मात्र होइन भोलिका दिनमा झन सापेक्ष बन्दै जाने अपेक्षा राख्न सकिन्छ ।
राष्ट्रियता र जिम्मेवारीका सन्दर्भमा २०३७ चैत्र ३ गते भेरी, राप्ती र कर्णालीका नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताहरुलाई सम्बोधन गर्दै बि.पी. भनेका छन्, ‘हामी कुनै नारा दिन्छौं भने त्यो कुरालाई पनि सोच्नुपर्छ कि त्यस्ता नाराले के असरपार्छ । कता पट्टी हामीलाई त्यसले पुर्याउँछ । हामी प्रजातन्त्रवादीले अरु कुरा बिसिैदियांै भने जुन माटोमा हामी उभिएका छौं त्यो माटो नै अर्काको जिम्मामा जाने सम्भावना हुनसक्छ । त्यो कुरामा हामीले विचार पुर्याउनु पर्दछ ।’
अहिले नेपालमा सरकार परिवर्तनका समयमा मात्र होइन ठेक्का पट्टा तथा अन्य सामान्य राजनीतिक तथा आर्थिक गतिविधि भइरहेको बेला माफियाका कुरा, वैदेशिक हस्तक्षेप तथा चलखेल भएको कुरा सुन्ने गरिन्छ । जति जति हामी स्व. जननायकले भनेका कुरामा ध्यान दिदैनौं र भविष्यका सम्बन्धमा जिम्मेवार नबनी बोल्छौं भने हाम्रो बोलीको कारणले विदेशीहरुको चासो स्वभाविकरुपमा बढ्छ र उनीहरुको राष्ट्रिय स्वार्थमा प्रतिकुल असर पर्ने ठानेर हामी माथि चासो र रुचि बढाउन थाल्छन् । मित्र राष्ट्रहरुलाई यो स्थितिमा ल्याउने कमजोरी केही हदसम्म हाम्रो पनि रहेको देखिन्छ ।
प्रजातन्त्र
प्रजातन्त्र भनेको जनताको शासन हो । शासन प्रजातान्त्रिक हुनलाई शासन जनताको हातमा वा जनताद्वारा निर्वाचित प्रतिनिधिहरुको हातमा सत्ता हुनुपर्छ । प्रजातन्त्रमा शासक र शासित भनेर जनतालाई फरक कित्तामा विभाजन गरिदैन । २०३७ साल फागुन १२ गते मलंगवाका बोल्दै बि.पी.ले भनेका छन्, ‘किसान भनेको देशका नब्बे प्रतिशत जनता हो र प्रजातन्त्र भनेको त्यही नब्बे प्रतिशत जनता हो ।’ व्यवसायी जनताको समय अनुसार आकडा फरक हुनसक्छ । जनसंख्या बृद्धि सँगै किसानहरुको संख्या स्वभाविकरुपमा बृद्धि हुनसक्छ । औद्योगिक विकासका कारण जनसंख्या बढे पनि किसानको संख्या घटेर औद्योगिक उत्पादनमा सरिक जनताको संख्या बृद्धि भइ किसानको संख्या घट्न सक्छ त्यस अर्थमा बि.पी. को नब्बे प्रतिशतको संख्या बहुमत जनता भन्ने अर्थमा अभिव्यक्त भएको मान्नु पर्दछ । यसका साथै बहुतले गरेको निर्णयलाई प्रजातान्त्रिक निर्णय मान्नुपर्छ ।
अधिनायकवादी शासनले नोकरशाहीको स्वरुप त तयार गर्न सक्छ तर जनताले आफूलाई त्यसमा समाहित गर्न सक्दैनन् । हाम्रो अनुभव पनि त्यस्तै छ । त्यसैले एक समाजवादीले प्रजातान्त्रिक संस्थाको विकासका लागि पनि चिन्तित हुनुपर्दछ । बि.पी कोईराला भन्छन्, प्रजातन्त्र नभए राष्ट्रियता पनि रहन सक्दैन । जवसम्म नेपाली जनता भोका नाङ्गा अवस्थामा रहिरहन्छन् तवसम्म हाम्रो जिम्मेवारी रहिरहन्छ । हाम्रो अहिले सबभन्दा ठूलो समस्या गरीवीको छ, आर्थिक समस्याको छ, तसर्थ प्रजातन्त्र र राष्ट्रियता दुवै जोडिएर जुम्ल्याह जस्ता भएका छन् । जसलाई हामीले एकैपटक स्थापना गर्नु परेकोछ । बहुमतको शासन लोकतान्त्रिक हो जवकि जवरजस्ती बहुमत मानेर अल्पमतले गर्ने शासन अधिनायकवादी शासन हो । बि.पी. लोकतन्त्रका पक्षपाती भएकाले अधिनायकवादको विरोध गर्दछन् । उनको यो दृष्टिकोण युगौसम्म पनि व्यबहारिक हुनेछ । यस अर्थमा राष्ट्रियता जस्तै प्रजातन्त्र पनि नेपाली कांग्रेसको मूल मन्त्र हो ।
समाजवाद
नेपाली कांग्रेसले २०१२ सालमा वीरगञ्जमा सम्पन्न छैटौ महाधिवेशनले समाजवादको नीति अवलम्बन गरेको हो । व्यक्तिगत स्वतन्त्रता, मौलिक अधिकार, पार्टी सङ्गठन गर्न पाउने अधिकार, वालिग मताधिकारबाट चुनावको व्यवस्था, प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रीमण्डल संसदप्रति उत्तरदायी, कानुनी शासन, शासनको विकेन्द्रीकरण, जोत्ने व्यक्तिको नाममा जग्गा दर्ता, भूतपूर्व सैनिकलाई राष्ट्रिय स्वार्थमा लगाउने, शिक्षा पद्धतिमा लोकतान्त्रिक सुधार र शैक्षिक संस्थाहरुको स्वतन्त्रताको रक्षा, मजदूरहरुको कामको सुरक्षा र शोषणको अन्त्य, तटस्थ परराष्ट्र नीति आदि नेपाली कांग्रेसले अपनाएका समाजवादका मौलिक आधारहरु हुन् । यी सबै कुराहरु समाज रुपान्तरण केन्द्रीत छन् ।
समाजवाद नै भविष्यको लहर हो । समाजवाद तेस्रो विश्वको असंलग्न आन्दोलनको प्राकृतिक मित्र पनि हो । समाजवादको अंकुश विना तेस्रो विश्वका मुलुकहरु या त फसिस्ट सैनिकवादतिर या तानासाही साम्यवादतर्फ अथवा जडसुत्रवादी, प्रतिक्रियावादी, वा धार्मिक अतिवादतिर बहकिन सक्छन् । अव समाजवादको केन्द्रबिन्दु युरोपबाट तेस्रो विश्वमा सरिसकेको छ । जहाँ समाजवाद जीवनको प्रेरणाप्रद आदर्श तथा विकासको आकार र स्वरुप दुवै हिसाबले सान्दर्भिक छ ।
राजनीतिक रूपमा प्रजातन्त्र स्थापना र आम जनताका लागि न्यायपूर्ण आर्थिक विकास यी दुई नै समाजवादको मुख्य आधार हुन् । यी दुईको अभावमा गरिबी उन्मूलनका लागि भनिने आर्थिक विकास तथा राजनीतिक स्वतन्त्रता दुवै कोरा कल्पना मात्र हुनेछन् ।
बि.पी. ले २०३७ फागुन १२ गते झापाको एक कार्यक्रममा बोल्दै भनेका छन्, ‘हाम्रो मुलुक गरीव छ । हाम्रो मुलुक किसानहरूको मुलुक हो । जसले किसानहरुको, हलो जोत्नेहरुको भलाइ गर्छ, जसले गाउँलाई चिनेकोछ, गाउँमा बस्ने मानिसहरुको आवस्थालाई चिनेको छ, गाउँको भलाइ गर्ने जुन नीति छ, जुन कार्यक्रम छ, त्यही नै समाजवाद हो ।’ बि.पी. का यस किसिमका भनाइहरू अहिलेसम्म जनता र समाज सापेक्ष भएकाले कसैले पनि उनका विचारलाई नजरअन्दाज गर्न सक्दैन । वास्तवमा नेपाल गाउँ नै गाउँको देश हो । यस सन्दर्भमा उनलाई सहरवादी होइनन् भनेर आरोप लगाउन सकिदैन किनकी नेपाल सहरउन्मुख त छ तर पूर्णरूपमा अझै पनि नेपाल सहरहरूको मुलुक बन्न सकेको छैन । त्यसैगरी २०३७ फागुन २२ गते पाल्पामा आयोजित एक कार्यक्रममा बि.पी. ले भनेका छन्, ‘हामी समाजवादी हौं । त्यसैले हामीहरु त्यस्तो व्यवस्था खडा गर्न चाहन्छौं जसले गरीबको हित गरोस् । नेपाल भन्ने बित्तिकै त्यो नेपाल गरीबको नेपाल हो । त्यो नेपाल गाउँको नेपाल हो । त्यो झुपडी र छाप्रोको नेपाल हो । नेपाल ठूला घर, कहल र धनाढ्य मानिसहरुको नेपाल होइन । त्यसैले नेपालमा उन्नति भनेको ठूला ठूला धनीको उन्नति होइन । किसानको उन्नति गर्ने, मध्यम वर्गका मानिसहरुको उन्नति गर्ने, शिक्षक र कर्मचारीको उन्नति गर्ने, तथा जो सुकुमवासी छन् उनीहरुको उन्नति गर्ने, यो विकास वा उन्नति भनेको समाजवादी दृष्टिकोण हो ।’
नेपाली कांग्रेस अहिले पनि यिनै मार्गदर्शनबाट अभिप्रेरित भएर कमजोर आर्थिक अवस्था भएका जनतालाई कम कर र बलियो आर्थिक अवस्था भएका मानिसहरुको सम्पत्तिमा बढी कर लगाएर प्राप्त भएको राजश्व विपन्न समाजको उन्नतिका लागि खर्च गर्ने नीति अंगीकार गर्दै आएकोछ । यो नै नेपाली कांग्रेसको समाजवादी नीति हो । यदाकदा संयुक्त सरकारमा रहेर काम गर्दा बाध्यताका कारण समाजवादी नीति ओझेलमा पर्नसक्छ तर राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र जस्तै समाजवाद पनि नेपाली कांग्रेसको तेस्रो प्रमुख आधार बन्न पुगेको छ ।
नेपाली कांग्रेसका समय सापेक्ष केही नीतिहरु
सामाजिक सुरक्षा
नेपालका अधिकतम जनतालाई सुखी बनाउने, लुगा लगाउन र खान पुगोस, १—१ वटा गाई, भैंसी होइन, आफ्ना छोराछोरी पढाउने सामथ्र्य सबैमा होओस्, बिरामी परे ओखतीमूलो गर्न सकुन भन्ने नेपाली कांग्रेसले अपनाएको प्रारम्भिक सामाजिक सुरक्षा नीति हो । नेपाली जनताको सामथ्र्यका आधार आएका परिवर्तनहरुका आधारमा नेकाले यी नीतिहरुलाई केही परिमार्जन र विकसित पनि गरेकोछ ।
विकास र प्रविधि
तत्कालीन नेपाली समाजको आर्थिक अवस्थाको मूल्याङ्कन गर्दै बि.पी. भन्दछन्, ‘उच्च प्रविधिको उद्योग हामीलाई सुहाउने कुरा होइन । हामीलाई अहिले प्रयोग गरिरहेको भन्दा अलि माथिल्लो प्रविधि मात्र उपयुक्त हुन्छ, नव धनाढ्य वर्ग उत्पादन गर्ने प्रविधि आवश्यक छैन ।’ एकसरो लुगा र नाङ्गा पैतालामा एक जोर चप्पल किनेर लगाउन नसक्ने त्यति खेरका नेपाली जनतालाई ठूला उद्योग खोल्नु पर्छ भनेर भनेको भए शायद बि.पंी.का विचार समयसापेक्ष बन्ने थिएनन् होला । गान्धीले पनि भारतको स्वतन्त्रताको समयमा देशमा आर्थिक उपनिवेशवादको प्रारम्भ औद्योगिक उत्पादनले निम्त्याउँछ भन्ने भनाई राखेका थिए । त्यस्तै बि.पी. ले पनि आर्थिक सम्पन्नता र विपन्नतासँग नेपालीको हैसियत दाजेर ठूला उद्योग स्थापनामा रुचि नदेखाएका हुन सक्छन् । तुलनात्मक रुपमा नेपाली जनताको आर्थिक अवस्था नेपाली कांग्रेसको स्थापना कालको भन्दा केही सुधार भएको र उद्योगधन्दामा लगानी गर्न सक्ने जनशक्ति तयार भइसकेकाले नेपाली कांग्रेसले पनि क्रमश: मझ्यौला र ठूला उद्योग स्थापना गरेर नेपाली जनताको जीवनस्तर उठाउने नीति लिएको छ ।
वैदेशिक सहायता
वैदेशिक सहायताले विकास प्रक्रियालाई मद्दत गर्नुको सट्टा एउटा यस्तो नयाँ वर्गको सिर्जना गर्छ जसको आर्थिक समृद्धि समग्र र्आिर्थक अवस्थासँग सम्बन्धित हुनसक्दैन । त्यस्तो नव धनाढ्य बर्गको आर्थिक जग मुलुक भित्र रहँदैन । यसले त भ्रष्टाचार र अवैध व्यापार तथा वैदेशिक सहायताको हिनामिनामा मात्र फस्टाउँछ । त्यसैले नेपाली कांग्रेस वैदेशिक सहायतामा निर्भर अर्थतन्त्र भन्दा आफ्नै लगानीमा उद्योग र प्रविधिको पहुँचमा नेपाललाई पुर्याउन चाहन्छ ।
नेपाली कांग्रेसले २००७ सालमा लोकतन्त्रको स्थापना भए पनि राजाको कारण तत्कालीन संक्रमणकाल समाप्त पार्न करीव आठ बर्ष (२००७ देखि २०१५) लाग्यो । २०१५ सालको प्रथम आम निर्वाचनले नेपाली कांग्रेसलाई संसदमा बहुमत प्रदान गरेर सत्तामा पुर्याए पनि सरकार गठनको डेढ बर्ष पुग्दा नपुग्दै राजा महेन्द्रले सत्ताच्यूत गरेर शासन गर्न दिएनन् । त्यसको लगत्तै २०१७ साल पौष १ गते राजाले निरंकुश पञ्चायती व्यवस्था लागु गरेर प्रजातन्त्रको घाटी निमोठेकाले करीव ३० वर्ष (बि.स.२०४६ साल) सम्म नेपाली कांग्रेसलाई कुण्ठित बनाईयो फलस्वरुप नेपाली कांग्रेसले आफ्ना आदर्श तथा मूल्य र मान्यता लागु गर्न पाएन । प्रजातन्त्रको पुन: प्राप्तीपछि नेपाली कांग्रेसले २०४८, २०५६ लगायतका बर्षहरुमा संसदमा नेपाली जनताको विश्वास प्राप्त गरेर पनि राजनैतिक संक्रमण समाप्त नभएको कारण र नव सिकारु राजनीतिक दलहरुको नयाँ अभ्यास, परिवर्तित संविधान अनुसार संसदबाट तयार गर्नुपर्ने नयाँ कानुन र बनेका कानुनहरुको कार्यान्वयन, नेपाली जनताका न्यूनतम पूर्वाधारहरुको विकासमा मात्र सीमित रहनुपर्ने र प्रतिपक्ष दलहरुको निरन्तर अवरोधका कारण नेपाली कांग्रेसले काम गर्न नसकेको कुरालाई नजरअन्दाज गर्न मिल्दैन ।
समतामूलक समाजको निर्माण
माथि भनिए झैं नेपाली कांग्रेस आफैंमा एक सिद्धान्तनिष्ट, विचार, भावना र लक्ष भएको राजनीतिक दल हो । यसले कसैप्रति पनि विभेदको नीति अपनाउँदैन । महिला, मजदूर, किसान, विद्यार्थी, यूवा तथा तरुण, अवकासप्राप्त सेना तथा प्रहरी, शिक्षक कर्मचारी, मधेसी, पहाडी , हिमाली, बहुसंख्यक तथा अल्पसंख्यक वा सीमान्तकृत बालबालिका, जेष्ठ नागरिक कसैप्रति पनि विभेद गर्दैन र समान दृष्टिकोण राख्दछ । जाति तथा धर्म, आर्थिक सम्पन्नता र विपन्नता, सुगम र दुर्गम, सहरिया वा ग्रामीण वेषभूषा वा सामाजिक मूल्य वा मान्यता जे भए पनि सबैप्रति समभाव राख्दछ र समतामूलक समाजको निर्माण गर्न चाहन्छ ।
सामाजिक रुपान्तरण
बि.पी. कोइरालाद्वारा प्रतिपादित नेपाली कांग्रेसका सिद्धान्त कुनै बैयक्तिक स्वार्थ र लहडका लागि होइन । जे जति सिद्धान्त तथा नीतिहरु बनाइ कार्यान्वयनमा ल्याइएका छन् ती सबै सामाजिक रुपान्तरणका लागि हुन् । समाज जुन स्थितिमा रहेकोछ त्यसलाई गति प्रदान गर्ने, साधुरोबाट फराकिलो बनाउने, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी तथा आयआर्जनका अवसर समानरुपमा प्रदान गर्ने र विगतको अवस्थाबाट आधुनिक र समुन्नतिको अवस्थातिर लैजाने कार्य रुपान्तरण हो । समुन्नत समाज निर्माण गर्नु नेपाली कांग्रेसको मुख्य कार्य हो ।
निचोड
बि.पी.ले औल्याएका समाजवादी धारणा अनुसार नेपालीको आर्थिक, सामाजिक तथा राजनैतिक जीवनस्तर माथि नउठेसम्म बि.पी. विचार नेपाल र नेपालीका लागि समय सापेक्ष र सान्दर्भिक रहिरहनेछ । यो लक्ष प्राप्त गर्नका लागि कुनै एउटा व्यक्तिबाट मात्र सम्भव छैन । यसका लागि आपसी समन्वय, सद्भाव, सहयोग, सदाचार, निष्ठा र नेता तथा सबै कार्यकर्तामा एकताको भावना जाग्रत हुनुपर्छ । तल्लो तहदेखि माथिल्लो तहसम्म संगठन विस्तार सवलीकरण गर्न सकियो भने मात्र महामानव स्व. बि.पी. कोईरालाद्वारा स्थापित पार्टीका आदर्श तथा मूल्य मान्यताहरुलाई व्यवहारमा उतारेर नेपाल र नेपाली जनताको उच्चतम भलाई तथा लोककल्याण गर्न सकिन्छ । यसलाई आजका दिनमा गम्भीरतापूर्वक सबैले सोच्नु पर्ने भएकोछ ।
सन्दर्भ ग्रन्थ
नेपाल टेड यूनियन कांग्रेस स्वतन्त्रताको प्रतिवेदन, नीति तथा अवधारणा, (२०६८ पौष ११—१२ काठमाण्डौ )
पीताम्बर ढकाल, नेपाली कांग्रेसको संक्षिप्त इतिहास, २०७०, वीरेन्द्रनगर सुर्खेत ।
प्रकाशित मिति: ४ श्रावण २०७३, मंगलवार १६:४५