एक हुल विद्यार्थी पाखुरा निमोठ्दै आफ्नो कुरा स्वीकार गर्न बाध्य बनाउने किसिमले चर्कोचर्को स्वरमा एक आपसमा विवाद गर्दै थिए । विवाद बाघले फुल पार्छ कि बच्चा जन्माउँछ भन्ने बिषयमा थियो । एक समूहले बाघले फुलपार्छ भन्थे भने अर्को समुहले बच्चा जन्माउँछ । लामो समयसम्म दुवै समूहबीच फुल पार्छ र बच्चा जन्माउँछ भन्ने परस्पर विरोधी अडान कायमै रह्यो । तर्क आआफ्ना र आफ्नै पक्षमा थिए तर कोही कुनैबाट प्रभावित भएनन् । विद्यार्थीको एक समूहले कुनै हालतमा अर्को समूहको कुराखाने स्थिति थिएन । त्यत्तिकैमा केही परबाट विवाद सुन्दै गरेका एक जना बृद्धले विद्यार्थीको बीचमा हात हालाहालको स्थिति आउन थालेपछि किन यसरी झगडा गरिरहन्छौ ? तिमीहरुलाई पढाउने एक जना गुरु उता चिया पसलमा गफ गर्दै हुनुहुन्छ त्यही गएर बाघले फुल पार्छ कि बच्चा जन्माउँछ सर भनेर सोधे त विवाद समाधान भईहाल्छ त्यत्ति पनि बुद्धि पुर्याउँदैनौ भनेपछि दुवै पक्षका विद्यार्थी सरासर गएर चिया पसलमा बसेका गुरुलाई प्रश्न तेस्र्याए ।
गुरुले बाघले बच्चा जन्माउँछ भन्ने आफूलाई थाह भएर पनि सही जवाफ दिन डराए । कारण दुवै पक्षका विद्यार्थी जवरजस्त र एक आपसमा आक्रोशित जस्तै देखिन्थे । आवेगमा आएका विद्यार्थीका अगाडि जतिसुकै सही र राम्रो निर्णय सुनाए पनि दुवै पक्षले स्वीकार नगर्न सक्छन् । आफ्नो पक्षमा जवाफ नपाए उनीहरुको आपसी विवाद आफै माथि खनिने र थिलोमिलो पार्न सक्छन् भन्ने डरले गुरुजीलाई गाँज्यो । भित्र भित्र डरले थुरथुर भएका गुरु जतिसुकै डराए पनि जवाफ ओकल्न वाध्य भए । जवाफ नदिए विद्यार्थीले उनलाई जे पनि गर्न सक्थे । द्वन्द्व भने पनि बहस भने पनि विद्यार्थीको अगाडि गुरु डराएर झुटो जवाफ दिन हुँदैनथ्यो तर उनले सही जवाफ दिन सकेनन् र बनावटी मुस्कान छोड्दै भने — हेर बावु हो बाघ भनेको जंगलको राजा हो यसका के कुरा गर्नु यसले चाहे अनुसार कहिले फुल पार्छ त कहिले बच्चा जन्माउँछ । यति गुरुले के भन्न पाएका थिए बाघको सम्बन्धमा अनभिज्ञ विद्यार्थीहरु सबैले आआफ्नो जीत ठानेर खुसी हुँदै आ—आफ्नो बाटो लागे । अब उनीहरु गुरुले भनेअनुसार बाघले चाहे अनुसार फूल पनि पार्छ र चाहे अनुसार बच्चा जन्माउँदोरहेछ भन्ने कुरा थाह पाए । उनीहरुले गुरुले डरका कारण यस्तो जवाफ दिएका हुन तसर्थ एउटै प्राणीले कहिले बच्चा जन्माउने र कहिले फुल पार्ने हुन सक्दैन भन्ने तर्क गर्ने होस नै भएन तत्काललाई आआफ्नो जीत भएकोमा गर्वले विद्यार्थी आआफ्नो बाटो लागे । क्षणिक समस्या समाधान त भयो तर गम्भीर कुरा के भने दिईएको बनावटी जवाफले विद्यार्थीहरुको भविष्यमा कस्तो असर पर्ला भन्ने ख्यालै गरेनन् गुरुले । जस्तो सुकै कठिन अवस्थामा पनि ढाँट्नु हुँदैन भन्ने कुराको बोध गुरुलाई भएर पनि परिस्थिति उनको अनुकुल नभएको महशुस गरेर झुटो जवाफ दिए । विद्यार्थीले पनि गुरुले दिएको जवाफप्रति विश्वास गरे ।
नेपाली नेताहरु पनि परिस्थिति अनुकुल जवाफ दिने तिनै गुरुको जस्तै स्वभावका छन् । सही वा गलत छुट्याउदैनन् । जे मनमा आउँछ प्वाक्क बोल्छन् । नेपाली जनता पनि नेपालमा लोकतन्त्र आएपछि आआफ्नो तर्क गर्न मात्र होईन जिद्दी गर्न तिनै विद्यार्थीहरु जस्तै खप्पिस भईसकेका छन् । त्यति मात्र होईन आफ्नो कुराको समर्थन भएन भने एक आपसमा हात हाल्ने त होईन बोली बाराबार गर्ने अवस्थासम्म पनि पुग्न बेर लगाउँदैनन् । ख्यालै नगरेर मौसमी कुरा गर्ने र आफ्नो बचाउका लागि मौका पर्दा नेताहरुले झूटको खेती गर्छन् भन्ने यथार्थबोध भएर पनि जनता चूपचाप स्वीकार गर्छन् । नेताले बोलेको कुरा जनताले जस्ताको त्यस्तै स्वीकार गर्छन् । यसका दुई कारण छन् पहिलो नेता र जनताबीचको सम्बन्ध बाबु र छोराको जस्तो रहेकोछ । परिवारमा बाबुले जे भन्यो त्यो संस्कारगतरुपमा स्वीकार गर्न बाध्य छोरा जस्तो राजनीतिमा नेता र जनता तथा कार्यकर्ताबीच पारिवारिक संस्कारगत सम्बन्ध कायम राखेर आदेश पालन गरे जस्तै नेताले जे भने पनि बिना कुनै तर्क स्वीकार गर्ने दोस्रो हो कार्यकर्ता तथा जनतालाई राष्ट्रिय नीति तथा कार्यक्रमको पर्याप्त जानकारी नहुनु । यदि यिनै कारण प्रधान भएर जे भनिन्छ सबै स्वीकार गर्दै जाने हो भने लोकतन्त्र कहाँ पुग्छ ? राजनीतिमा नेता र जनताबीचको यस्तो सम्बन्धले लोकतन्त्र फस्टाउन सक्दैन झन साघुरिन्छ । राम्रो नराम्रो, उचित अनुचित नछुट्याई जे आउँछ त्यो पचाउँछको हजमोला शैली अपनाउने हो भने मुलुक रचनात्मकता तिर जादैंन ।
जे होला होला फुल पारोस कि बच्चा जन्माओस जनतालाई चासो देखिएन । सुनेका कुरा मात्र होईन कहिल्यै नसुनेका कुरामा पनि विश्वास गर्न वाध्य छन् जनता । मेट्रो रेल आउँछ कि π घरघरमा ग्यासको पाईप आउने हो कि π हावाबाट बिजुली निस्कने हो कि π लोड सेडिङ्ग हट्ने हो कि π पानी जहाज दौडाउने हो कि π तत्काललाई सम्भव असम्भव जे भए पनि विश्वास गर्न विवश छन् जनता । यसको कारण हो नेपालमा लोकतन्त्र आएर पनि स्थायी प्रकृतिको पार्टीको सदस्यताले कसैलाई उम्कन नै दिदैन । संस्कारगत स्थायी प्रकृतिको पार्टी सदस्यताले जनतालाई यसरी जकड्याएको छ कि मन परे पनि नपरे पनि जसो जसो बाहुन बाजे उसै उसै स्वाहा गर्न जनता वाध्य छन् । भुक्तभोगी जनताले नेपालको वर्तमान परिदृष्यको कसरी विश्वास गर्ने ? भूकम्प पीडित जनता बर्ष दिन भईसक्दा पनि च्यात्तिएको पालभित्र बस्न बाध्य छन् । घर बनेको छैन । दातृ संस्थाले दिएको खाद्यान्न सरकारले पीडित समक्ष पुर्याउन नसकेर कुहिएको र सडेको अवस्था छ । अर्काले दिएको दानको पनि उचित व्यवस्थापन गर्न नसक्ने सरकारको बोली र काम गराई बुझेका जनताले मेट्रो रेल र ग्यासका पाईपको कुरामा विश्वास गर्छन् ?
सपना देख्न पाईन्छ । सपना नदेखी सिर्जना हुँदैन । सपना सत्य हुँदैन काल्पनिक हुन्छ तर पनि निष्ठापूर्वक लागेमा सपनालाई सत्यमा रुपान्तरण गर्न नसकिने भने होईन । सपनालाई सत्यमा रुपान्तरण गर्न सकिने भएर पनि एकै पटक धेरै सपना देखेर जति देख्यो त्यति उद्घोष गर्न थाल्यो भने सत्यमा रुपान्तरण भईनसकेको अवस्थामा नेताप्रतिको विश्वास घट्न सक्छ । वर्तमानमा यस कुराको ख्याल भएन कि भन्ने मात्र हो । बाघको सम्बन्धमा जानकारी राखेर बाघले बच्चा जन्माउँछ फुल पार्दैन भन्ने कुराको बोध विद्यार्थीलाई भयो भने गुरुप्रति उनीहरुको धारणा कस्तो बन्ला ? गर्न नसकिने कामको समय नपुग्दै घोषणा गर्नु र झुटो बोल्नु एउटै हो । अझै पनि सडकले नछोएका जिल्ला छन् । घोडा र खच्चर बाहेक यातायात र ढुवानीका साधन जनताले देखेका छैनन् । साइकल मोटरसाइकल कुन चिडीयाको नाम हो कतिपय जनतालाई थाह छैन । तर नेताहरुको घोषणा देश र जनताको हैसियत भन्दा माथि हुने गर्छ । अहिलेका सपना सुनियोजित हुन । आज त यो कुरा भनियो भोलि के भन्ने होला भनेर अजमाएका कुरा हुन अहिलेका तथाकथित सपनाहरु । हुन त नेपाली कांग्रेसका संस्थापक नेता स्व. बि.पी. कोईरालाले निरंकुश राणाकालमा लोकतन्त्रको सपना नदेखेको भए, स्व. नेता कृष्णप्रसाद भट्टराईले मेलम्चीको सपना नदेखेको भए (जो एक डेढ बर्षमा सम्पन्न हुँदैछ ), तत्कालीन नेकपा मालेका नेता स्व.मदन भण्डारीले बहुदलीय जनवादको सपना नदेखेको भए अहिलेका धेरै कुराहरु सम्भव हुने थिएनन् । अहिले बोलिएका कुराहरु कालान्तरमा सम्भव होलान् तर तत्काल असम्भव र काल्पनिक कुरा जो आफ्नो काबु बाहिरको छ, बाट सस्तो लोकपृयताका लागि सपना बाड्न थालियो भने जनताले उडाउन सक्छन् । यस्तै अवस्था अहिले आएकोछ । मधेश समस्या समाधान नगरी संविधान कार्यान्वयन सम्भव छैन । त्यतातिर ध्यान नै छैन । तर निद्रामा देखेका सपना जो काल्पनिक हुन्छन्, पस्केर हिड्नुले विश्वास वा अविश्वास के जागृत गर्छ ? बोल्नेले ख्याल गर्नु पर्ने हो ।
अहिलेका अर्थमन्त्रीले बजेट भाषण गरे । बजेटका पाना सबै पढे । पञ्चायतकालका अर्थमन्त्री भरतबहादुर प्रधानले जस्तो पाना छोडेनन् । सरासर पढे । मन्त्री पौडेलले बजेटमा जुन जुन कुरा राख्न प्रधानमन्त्री ओलीले अह्राएका थिए तिनै कुरा राखे र शालिन तरिकाले पढेर सुनाए । तर त्यो भन्दा तल्लो पंतिका नेता र जनतामा भने त्यो अवस्था रहेन । अर्थमन्त्रीका केही समर्थकले बडो वैज्ञानिक र प्रगतिशील बजेट आयो भने । वाहवाही पनि गरे । कतिले त यो बजेट फलाना फलानाले गर्दा आएको हो नत्र नआउने भनेर सामाजिक सञ्जाल नै लाजै नमानी भरे । जे पर्ला पर्ला । मौकामा नेताको चाकरी गर्न सकिएन भने नेताका अगाडि र पछाडि हिड्दा फटालेको भोटो कहाँबाट फिर्ता हुने ? कहाँबाट नयाँ बनाउने ? मौकामा चौका हान्न नसक्नेहरुको जस्तो चौका हान्न सक्नेको स्थिति हुँदैन । भीडभाडमा जाने नेताको आडैमा बसेर अरुले फोटो नखिचे पनि सेल्फी लिईहाल्ने अनि सामाजिक सञ्जालमा स्टाटस राखेर आफ्नो विज्ञापन गर्ने अहिलेको फेसन नै हो । नेतालाई पनि यस्तै कुरा देख्न र सुन्न मन पर्ने । यो वास्तविकता हो ।
बजेट जेठ पन्ध्रमा आयो । ठूलो प्रशंसा त्यसैमा भयो र भनियो कुनै अर्थमन्त्रीले यति छिटो बजेट ल्याउन सकेको थियो ? यस्तै यस्तै प्रशंसाका तानावान बुनिदै गए । एकथरि त्यसैको पछि लागे तर अर्को थरी अर्थमन्त्रीले यति छिटो आफैं बजेट ल्याएका हुन् र संवैधानिक बाध्यताले गर्दा पो हो त । यस्तै कुराहरुबाट कार्यकर्ता र जनता बैचारिक हिसावले विभाजित हँुदै गए । विभाजित छन् । विभाजनको रेखा जनता आफैं कोर्दैनन् नेताले कोर्छन् त के गर्ने ?
त्यति मात्र कहाँ हो र कहिले फूल र कहिले बच्चाको कुरा जस्तै गर्ने नेता गणहरु मौकामा केका लागि हो अर्काको तारिफदारी गर्दा गर्दै आफू उभिएको जमिन पनि विर्सन्छन् र सबै बराबर देख्छन् । जमिन बराबर भएको भए धरातल जोड्ने र फुटाल्ने शक्ति राजनीतिक दल किन आवश्यक पर्थे र । पानी पर्दा छाता उकाल्ने र पानी बन्द हुँदा छाता ओराल्ने नेताको मौसमी विचारले जनतालाई अन्योलमा राख्नु हँुदैन । हुन त राजनीतिमा रोटी दोहोरो पाक्दैन एकहोरो नै पाक्छ । राजनीतिमा रोटी दोहोरो पाक्ने भए दुनिया अर्कै भईसक्थ्यो । सबै नेलसन मण्डेला, गान्धी र माक्र्स हुने थिए । बहुमतमा पनि प्रतिपक्षलाई सरकारमा सम्मिलित बनाउने बिरलै जन्मलान् । सत्ता पक्ष र प्रतिपक्षको अन्तर मेट्न पर्यत्न गर्नुलाई नराम्रो मानिदैन तर त्यसलाई सकारात्मक रुपमा लिनसक्नु पर्यो । केही कुरा बाहेक हामी एउटै हो भनेर विश्वासमा लिन खोजेकोमा त्यसलाई तत्काललाई सकारात्मक रुपमा अर्कोले लिए पनि मञ्च फरक पर्ने वित्तिकै सुनेको कुरालाई विर्सेर विरोधीहरु मेरो काम देखेर तर्सिएका छन् भन्न पुग्नुलाई राजनीतिक खेल कै रुपमा ग्रहण गर्नुपर्छ कि पर्दैन ? बेलायतमा जस्तो प्रतिपक्षलाई पत्नीभन्दा प्यारो देख्ने सबै ठाउँमा पाईदैनन् । यस्तो सन्दर्भमा सपनाका कुरा सुनेर रमाउने कि आलोचनात्मक रुपमा लिने ? छेपारे कुराले व्यक्तिगत रुपमा फाईदा त पुर्याउला तर पार्टी र देश कहाँ पुग्छ कसलाई के थाह ।
प्रशंग उही पुरानै, भीडबाट गुरु उम्के जस्तै नेता झन छिटो उम्कन सक्छन् तर पनि फुल र बच्चाको जस्तै कुरा गर्नथाले भने जनता र कार्यकर्ताको मूल्याङ्कन के होला ? सोचनीय कुरा छ । नेपालमा के कुरा व्यबहारिक र के कुरा काल्पनिक हो भन्ने छुट्याउन सक्ने जनता भईसकेका छन् । आँ गर्दा अलंकार बुझ्ने भईसकेका छन् जनता ।
गुरुले जानीबुझी जे बोले पनि कुनै समयमा मैले यस्तो परिस्थति भएका कारण दुवैथरीको चित्त बुझाउन बोलेको हो भनेर सच्याउँदै बाघले बच्चा नै जन्माउँछ भन्ने आँट त गर्लान् तर नेताहरुले त मैले त्यस्तो भने कै होईन प्रतिपक्षले वा पत्रकारले बंग्याए भनेर हिजो फुल पार्छ भनेको कुरालाई आज बच्चा जन्माउँछ मात्र भनेको हो भन्न बेर लगाउँदैनन् । त्यसैले नेताहरुप्रति जनताको विश्वासको संकट जहिले पनि जनतामा रहिरहने वातावरण आफैँमा दुखलाग्दो हो । बोल्ने बेलामा लोकपृय र विश्वासपात्र बन्न बोलिहाल्ने तर जव जनताका अगाडि दूध र पानी छुट्याउने हाँस बन्नुपर्ने हुन्छ त्यतिबेला पछुताउनु पर्ने अनिवार्य शास्वत प्रवृतिले नेपाली नेताहरुमा अपरिपक्वता छ भन्ने प्रष्ट्याएकोछ ।
अहिले नेपालमा झुटको खेती निकै मौलाएकोछ । झुटसँगै व्यबहारिक भन्दा कल्पनाको घोडामा शयर गरेर आशाका किरण छर्न पायो भने आफ्नो इतिहास छुट्टै बन्ला भन्ने देखियो धेरैमा । गीतमा आकाशको तारा पनि खासाइदिउँला भने जस्तै असम्भव कुरा बारम्बार दोहोर्याउन थाल्यो भने विश्वास नगर्नेले पनि विश्वास गर्न सक्छ तर बाघ आयो कथामा झैं कठिन अवस्था भोग्नु पर्यो भने ? तोलाको जिब्रो फट्कारेर मात्रै केही नहोला तर त्यो जिब्रोले उच्चारण गरेको शब्दले जनता प्रतिकुल बनाई दियो भने ? भोलिका दिनमा यथार्थ धरातलबाट जनता अन्यत्र ओर्लन थाले भने कस्ले थाम्ने जनतालाई । त्यसकारण प्रतिफल के हुन्छ विचार गरेर मात्र बोल्यो भने फलदायी होला । विद्यार्थीलाई आफ्नो ज्यानको खतरा ठानेर गलत कुरा सिकाएका गुरुले उनीहरु सत्य असत्य छुट्ट्याउने भएपछि गुरुले विद्यार्थीका अगाडि कसरी मुख देखाउने ? सपना देख्न पाईन्छ देखेको कुरा बोल्न पनि पाईन्छ तर आफैंलाई असर गर्ने गरी सपनासँगै मनपरि घुर्न भने नमिल्ला ।
हामी उमेरले सानो छदाँ हाम्रा अभिभावकले भूत प्रेतको कथा सुनाउँदा सुरुमा लठ्ठ परेर सुन्थ्यौं । जव कथा क्लाइमेक्समा पुग्थ्यो भूत अहिल्यै आउने हो कि भन्ठानेर डरले हामी अभिभावकका काखतिर घुस्रिन्थ्यौं । शरीरमा डरले रौं ठाडा हुन्थे । सुत्ने बेलामा पनि सुनेको कथाको जस्तै कतैबाट भूत आउँछ कि भनेर एक्लै सुत्न डराउने, उस्तै परे सपना पनि त्यही देखेर असिन पसिन हुँदै काम्ने हुन्थ्यो । माईग्रेन र डिप्रेसनको विरामी जस्तो । अहिलेका सपना तिनै भूतका कथा जस्ता रोमाञ्चक होईन डरलाग्दा हुनथालेका छन् । सपनाका कुरा व्यबहारमा एक पछि अर्को फत्ते गरेर अर्को सुनाउदै जानु पर्नेमा सोच विचार नै नराखी बोल्दै जाने हो भने जनताप्रति धोका हुनसक्छ, विश्वास गुम्न सक्छ । गम्भीरतापूर्वक सोचौं । अहिलेका सपना सुन्नेहरु दिग्भ्रमित हुन सक्छन् । सपना बाड्ने एक्लिनसक्छ । राजनीतिमा दर्शन भन्दा यथार्थवाद मूल्यवान हुन्छ, फलदायी हुन्छ । कल्पना र झुटको सहारामा देश बन्दैन । घाँटी हेरेर हाड निलौं । यथार्थवादी बन्ने कोसिश गरौं ।
प्रकाशित मिति: ६ असार २०७३, सोमबार ११:४७